Tâm lý người lao động bất an trước làn sóng cắt giảm nhân sự

Nghiên cứu được Vieclam24h thực hiện trên gần 3.000 người tham gia (gần 2.000 Người lao động và gần 1.000 Doanh nghiệp) trong giai đoạn tháng 5-6/2025 vừa công bố cho hay, xu hướng cắt giảm nhân sự đang tạo nên tâm lý bất an lan rộng, nhưng đây không phải là đối tượng duy nhất chịu thiệt hại trong các đợt sa thải lớn này.

Tổn thương tâm lý và bất an lan rộng sau làn sóng cắt giảm

Cắt giảm nhân sự không còn là biện pháp tạm thời mà đã trở thành xu hướng kéo dài toàn cầu, để lại những ảnh hưởng sâu sắc đến tinh thần người lao động Việt Nam. Trong 6 tháng đầu năm 2025, làn sóng sa thải tiếp tục lan rộng toàn cầu và tại Việt Nam, đặc biệt ở các ngành Sản xuất, Bán lẻ, Tài chính và Công nghệ. Ngành Công nghệ toàn cầu cắt giảm 72.000 lao động, Bán lẻ mất hơn 64.000 việc làm. Tại Việt Nam, hơn 2.500 nhân sự Ngân hàng bị tinh giản; các ngành Sản xuất dệt may, da giày, điện tử cũng ghi nhận nhiều đợt cắt giảm. Cùng với đó, nỗi lo bị sa thải (layoff anxiety) gia tăng rõ rệt, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tinh thần, tâm lý nghề nghiệp và hành vi tìm việc của Người lao động.

Sự phân hóa rõ rệt về nhóm lao động chịu ảnh hưởng bởi cắt giảm nhân sự

Nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất từ cắt giảm là ai? Nhóm 18-24 tuổi với các cấp bậc Thực tập sinh, Người mới ra trường và nhóm 35-54 tuổi là hai nhóm bị ảnh hưởng nặng nhất bởi cắt giảm. Trong khi đó, nhóm 25-34 tuổi và các cấp bậc từ Chuyên viên đến Quản lý có tỷ lệ được giữ lại cao hơn. Cắt giảm tập trung ở các vị trí Lao động phổ thông, Vận hành, Kỹ thuật và Tài chính. Ngược lại, các vị trí gắn với khách hàng và công nghệ như Marketing, Bán hàng, Nhân sự, Chăm sóc khách hàng và CNTT có xu hướng được duy trì.

Tái hòa nhập thị trường việc làm còn nhiều gian nan: 72,7% Người lao động mất việc đã chủ động trở lại đường đua tìm việc, trong đó 24,7% đã nhanh chóng tìm được việc làm phù hợp. Tuy vậy, quá trình tái gia nhập thị trường không dễ dàng với tất cả. Nhiều người mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng để tìm việc, và không ít người vẫn đang tiếp tục hành trình sau khi bị sa thải.

Tổn thương tâm lý sâu sắc và rủi ro “chảy máu chất xám thầm lặng” đối với người ở lại

Nỗi lo bị sa thải (layoff anxiety) trở thành gánh nặng vô hình đối với Người lao động còn ở lại sau cắt giảm, thầm lặng len lỏi vào công việc và tâm trạng hàng ngày của họ. Sau các đợt cắt giảm, Người lao động còn ở lại phải gánh vác thêm công việc và sống trong tâm trạng bất an về tương lai nghề nghiệp. Gần 50% cho biết cảm thấy áp lực rõ rệt, trong khi niềm tin vào tổ chức và động lực làm việc cũng suy giảm đáng kể. Mức độ gắn bó với Doanh nghiệp đang lung lay: hơn 60% Người lao động cho biết họ không còn cảm thấy gắn kết với Doanh nghiệp như trước, và phần lớn đang cân nhắc chuyển việc. Thực tế, có tới hơn 80% đang có nhu cầu tìm kiếm công việc mới và cụ thể 50% đã chủ động hành động. Ở chiều ngược lại, Doanh nghiệp cũng ghi nhận làn sóng nghỉ việc tự nguyện gia tăng, tinh thần nhân sự giảm sút và năng suất lao động bị ảnh hưởng rõ rệt.

Doanh nghiệp gặp khó trong tuyển dụng và giữ người

Doanh nghiệp thừa nhận khó khăn trong tuyển dụng, với 77,4% đánh giá tình hình khó khăn hơn cùng kỳ năm ngoái, đặc biệt ở nhóm Nhân viên chính thức/Thực thi. Nguyên nhân chủ yếu là thiếu ứng viên có kỹ năng, kinh nghiệm phù hợp, sau đó là kỳ vọng quá cao từ ứng viên. 

Đáng chú ý, có sự lệch pha giữa kỳ vọng của Người lao động và chiến lược thu hút của Doanh nghiệp. Sự khác biệt về thứ tự ưu tiên giữa Doanh nghiệp và Người lao động cho thấy Doanh nghiệp nhận định ứng viên có kỳ vọng cao, nhưng lại chưa thực sự đặt trọng tâm vào việc điều chỉnh trực tiếp những yếu tố đãi ngộ mà Người lao động khao khát nhất. Điều này góp phần khiến hành trình – tuyển dụng tìm việc trở nên gian nan hơn cho cả hai phía. 

Lao động trẻ đối mặt thách thức gia nhập thị trường 

Lao động trẻ mới ra trường và thực tập sinh đang đối mặt với ít cơ hội tuyển dụng và là nhóm dễ bị cắt giảm khi Doanh nghiệp tinh gọn bộ máy. Cụ thể, tỷ lệ được giữ lại của nhóm 18-24 tuổi và cấp bậc entry-level thấp hơn so với các nhóm khác. Bên cạnh đó, chỉ 23,4% Doanh nghiệp có kế hoạch tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp hoặc thực tập sinh, cho thấy thách thức lớn trong việc gia nhập thị trường lao động của lực lượng trẻ.

Tín hiệu tích cực từ người lao động và doanh nghiệp Việt

Dù chịu nhiều áp lực, doanh nghiệp Việt Nam vẫn nỗ lực duy trì hoạt động và lực lượng lao động. Trong 12 tháng qua, 26,4% Doanh nghiệp đã tiến hành tinh gọn bộ máy, chủ yếu trong các ngành Bán lẻ, Sản xuất, Bất động sản và Xây dựng. Tuy nhiên, khi nhìn về 6 tháng tới, 56,2% Doanh nghiệp cho biết sẽ mở rộng quy mô nhân sự, dù theo hướng cẩn trọng và chọn lọc hơn. Nhu cầu tuyển dụng hiện tập trung vào các vị trí gắn với tăng trưởng và vận hành thực tế như Kinh doanh và Bán hàng, Kỹ sư sản xuất và kỹ thuật, Lao động phổ thông có tay nghề cùng các cấp bậc từ Nhân viên đến Quản lý trung cấp.

Người lao động Việt Nam thể hiện tinh thần tích cực và khả năng thích nghi nổi bật so với xu hướng chung trên thế giới. Hơn 70% người tham gia khảo sát từng trải qua các cảm xúc tiêu cực khi bị sa thải như lo lắng tài chính, sốc hoặc mất tinh thần. Tuy nhiên, gần 30% nhìn nhận đây là cơ hội thay đổi, cảm thấy bình thản vì đã lường trước tình huống hoặc thậm chí cảm thấy được giải thoát. Tỷ lệ này cao hơn đáng kể so với ghi nhận từ các nghiên cứu quốc tế, vốn xem phản ứng tích cực sau khi mất việc là hiếm gặp. Phần lớn Người lao động đã chủ động quay lại hành trình tìm việc, dù con đường phục hồi không dễ dàng. Có 72,7% Người lao động mất việc cho biết đã tái gia nhập thị trường tìm việc, trong đó 24,7% đã nhanh chóng có việc làm. Tuy nhiên, với nhiều người khác, quá trình này kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng, cho thấy thách thức thị trường vẫn còn hiện hữu và cơ hội không chia đều cho tất cả.

Khuyến nghị từ Vieclam24h dành cho hai phía

Đối với Doanh nghiệp, cần cân nhắc hệ lụy dài hạn trước quyết định cắt giảm, minh bạch và thẳng thắn, tái thiết niềm tin bằng lắng nghe và giao tiếp, cập nhật và tối ưu hóa chiến lược tuyển dụng phù hợp với kỳ vọng của Người lao động, đầu tư vào đào tạo và phát triển kỹ năng, và ứng dụng công nghệ thông minh để tăng năng suất và giảm tải áp lực cho nhân sự ở lại.

Đối với Người lao động, cần duy trì tư duy linh hoạt và sẵn sàng thích nghi, đầu tư phát triển kỹ năng liên tục (đặc biệt là kỹ năng bền vững và khó bị thay thế), chủ động xây dựng thương hiệu cá nhân, không để tâm lý bất an chi phối quyết định, tìm hiểu kỹ về Doanh nghiệp và thị trường, điều chỉnh kỳ vọng tài chính thực tế, và tận dụng tối đa các công cụ tìm việc.