Mã QR và công nghệ Blockchain có ý nghĩa gì trong việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa?

Cơ sở dữ liệu cho việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa có thể do con người nhập vào hoặc cơ chế tự động, hoặc cả hai. Vậy việc quét mã QR và ứng dụng công nghệ Blockchain đóng vai trò và bảo đảm quy trình sản xuất cùng chuỗi liên kết thế nào?

Truy xuất nguồn gốc hàng hóa và vai trò của mã QR

Thuật ngữ “truy xuất nguồn gốc” được dịch từ cụm từ tiếng Anh origin traceability, có nghĩa là “Khả năng truy vết nguồn gốc” hay nôm na là có thể truy ngược lại theo vết tích đến tận gốc để biết sản phẩm đã được làm ra ở đâu và như thế nào. Chúng ta quen dùng cụm từ “truy xuất nguồn gốc hàng hóa” theo nghĩa truy ra xuất xứ nguồn gốc của sản phẩm. 

Ví dụ, với con cá thì trứng cá phải nở ở Việt Nam chứ không phải mua cá con giống ở nước khác về nuôi rồi xuất khẩu, cũng tương tự như thế với điều, hồ tiêu, phôi thép, vải may mặc và nhiều sản phẩm khác.

Yêu cầu về truy xuất nguồn gốc hàng hóa cũng giúp ngăn ngừa những nguồn cung cấp nước ngoài núp bóng lợi dụng ưu thế của Việt Nam đưa hàng vào, dán nhãn có xuất xứ Việt Nam để xuất khẩu sang các thị trường mà Việt Nam được ưu đãi. Bên cạnh yêu cầu số một về nguồn gốc hàng hóa có một yêu cầu quan trọng khác là chất lượng của hàng hóa. Chất lượng sản phẩm phản ánh thông qua quy trình sản xuất và chứng nhận của các cơ quan có thẩm quyền. 

Yêu cầu tra cứu nhanh được đáp ứng bằng cách soi mã QR dán trên từng sản phẩm bằng điện thoại thông minh. Thông qua mã này, người mua có thể truy cập vào hệ thống chứa dữ liệu về nguồn gốc của sản phẩm này và nhận được những thông tin cần thiết.  

Cũng nên có đôi lời về mã QR này. Nhiều người cho rằng thông tin về nguồn gốc hàng hóa được ghi luôn trên mã QR. Điều này không đúng vì mã QR (Quick Response – Phản hồi nhanh) chỉ là mã đóng vai trò khóa truy cập vào CSDL của mặt hàng mà nó là thuộc tính định danh, y chang như số CMND của một công dân vậy. Mã QR là một dạng mã vạch in kiểu ma trận có số lượng tổ hợp khác nhau lên tới 2 lũy thừa 132 nên có thể nói rằng tất cả các con tem in mã QR trên toàn thế giới trong vài trăm năm tới không có một mã nào trùng nhau! 

Quét mã QR

Vấn đề tiếp theo được quan tâm là dữ liệu được ghi vào CSDL hàng hóa như thế nào? Do con người nhập vào hay cơ chế tự động? Câu trả lời rất đơn giản: có thể do con người cập nhật hay cơ chế tự động hoặc cả hai. Vấn đề nằm ở chỗ cách nào nhanh hơn, chính xác hơn, kinh tế hơn mà thôi. Thực tế cho thấy, trong thời đại số, sử dụng các thiết bị số (ở đây là các IoT) đi cùng với các phần mềm chuyên dụng cho quản lý và điều khiển quá trình sản xuất luôn nhanh hơn, chính xác hơn và kinh tế hơn, trừ phi người sản xuất muốn đưa vào ý kiến cá nhân của mình để che giấu một thực tế nào đó. 

Để đảm bảo tính logic của những thông tin được cung cấp và khả năng kết nối, xâu chuỗi những tác vụ liên quan đến từng sản phẩm, từng nhà sản xuất, công nghệ Blockchain đã được áp dụng để xây dựng các hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa và trở thành giải pháp mẫu mực cho mục tiêu này.

Bockchain “khóa cứng” quy trình

Blockchain là công nghệ cho phép “khóa cứng” quá trình đã diễn ra như thế nào thì giữ nguyên như thế, không ai có thể thay đổi được. Đầu tiên, blockchain được phát triển xuất phát từ yêu cầu cần một cơ chế tin cậy để quản lý các giao dịch tiền ảo Bitcoin giữa các bên mà không thông qua ngân hàng. Sau vài năm hoạt động, hàng triệu giao dịch Bitcoin trên thế giới diễn ra không bị sai sót nhờ công nghệ Blockchain. Phân tích tính ưu việt này, người ta nhận ra rằng blockchain còn có thể ứng dụng để giám sát nhiều quy trình diễn ra trong thực tế, không chỉ trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng mà còn trong rất nhiều lĩnh vực khác như kinh tế, giáo dục, y tế, nghiên cứu khoa học, dịch vụ công,… 

Vậy công nghệ Blockchain được ứng dụng trong xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa với ví dụ cụ thể trong nông nghiệp như thế nào? 

đối với các cây ngắn ngày (như rau màu) theo từng vụ tại địa điểm xác định.

Các sản phẩm của đơn vị sản xuất đều đã gắn mã QR. Mã này được quét tại từng công đoạn trong toàn chuỗi giá trị đến khi tới tay người tiêu dùng. 

Công nghệ Blockchain gán mã hệ thống của blockchain (hash code) lên tất cả các công đoạn của chuỗi liên kết cho sản phẩm mang mã QR. Điều này cho phép hệ thống xác định chính xác trạng thái của sản phẩm trong từng thời điểm như hàng đã đóng gói, hàng đã chuyển, hàng đã bán,… Ứng dụng công nghệ Blockchain cho phép chúng ta nắm được toàn bộ quá trình từ sản xuất ra sản phẩm đến khi sản phẩm được bán cho người tiêu thụ. Nếu những dữ liệu sản xuất được cập nhật trung thực (đó là lý do vì sao cần sử dụng IoT) thì bức tranh sản xuất sẽ hiện ra chính xác. Thông qua đó, người sản xuất biết rõ trạng thái sản xuất của mình, cả những cái hay và cái dở để điều chỉnh, nâng cấp, phát  triển.  

Nguồn: Vietnam Blcokchain Corporation

Như vậy có thể nói rằng, hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa dựa vào công nghệ Blockchain vừa là thước đo về năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, vừa là phương tiện thúc đẩy phát triển nền kinh tế theo hướng chuẩn hóa với hàm lượng công nghệ ngày càng cao. Đó cũng là xu hướng rất yếu mà nền kinh tế nước ta đang hướng đến.

Chuyên gia Nguyễn Tuấn Hoa