Tình cây Thốt nốt và bầy Dơi

Bản thân mỗi sinh vật đều mang trong mình một sự kỳ diệu. Nếu xem xét chúng trong các mối tương quan, chắc hẳn bạn sẽ phát hiện rất nhiều điều kỳ thú. Chuyến du xuân dừng chân nghỉ lại nơi biên giới Việt – Cambodia, tôi đã mường tượng ra một mối tình không lời giữa cây Thốt nốt và loài Dơi.

Thốt nốt – hiên ngang quân tử

Thật lòng rất yêu thích cây Thốt nốt. Không chỉ vì thích hương vị của sản phẩm lấy ra từ nó, một thứ đường lạ, ngọt dịu, ăn chơi như ăn bánh ăn kẹo, mang nấu chè thì càng ngọt mát thơm ngon đến lạ. Yêu cây Thốt nốt chính là vì cây có dáng đứng rất đẹp.

Cây Thốt nốt đứng lẻ loi bên đường hay đứng tụm với nhau vài ba cây cao thấp đều rất đẹp. Một thân cây thẳng vươn cao, không cành, chỉ một vòm tròn xanh lá nổi bật trên nền trời xanh.  Những hàng cây lớn nhỏ xen nhau rải rác ngoài cánh đồng trải xa tít tắp như những người mẫu trên sân khấu, ai cũng đẹp đẽ, kiêu hãnh theo kiểu cách của mình. Nằm trong phum sóc được chăm sóc, lá cây gọn gàng, hàng Thốt nốt trên đường đi trong phum hay cặp đôi sau nếp nhà sàn, bên đống rơm vàng sau mùa lúa.

Khi buồng hoa của cây mới ló ra là lúc người ta lấy nước Thốt nốt, dùng để uống hoặc làm đường. Việc nấu đường rất dân gian và giản dị và cái lò đường được đắp bằng đất ngay tại sân nhà. Cũng nước ấy, nhưng nếu bỏ vô ống lồ ô hứng nước chảy ra từ cây một thứ men lá cây, sớm mai lấy xuống là có một loại nước uống tuyệt vời mang tiếp khách hay để trong nhà dùng hàng ngày.

Ghé quán bên đường nghe mọi người hỏi thăm “tức Th nốt chu” tiếng Khmer nghĩa là nước Thốt nốt chua. Được uống và được biết đó là thứ nước tinh túy của cây tiết ra từ buồng hoa khi còn non để cho ra trái và nuôi trái lớn. Nước Thốt nốt ấy được lên men có màu trắng đục của sữa tươi, có hương vị là lạ, hơi chua một xí nhưng thơm ngon như một loại bia mà nhiều người kêu vui bằng cái tên dễ thương là bia Pochentong.

Theo lời kể của một người lính gắn bó nhiều kỷ niệm với cây Thốt nốt, để làm được thức uống mệnh danh là “bia Pochentong” này là cả một kỳ công và đòi hỏi người làm không ít công phu thâm hậu. Đầu tiên, người ta chặt những cây tre già có gióng rất đều, tỉa cành đi rồi buộc áp vào thân cây Thốt nốt. Có những cây có thể cao hơn hai mươi mét nên phải vài ba cây tre nối nhau mới leo lên đến ngọn. Khi cây Thốt nốt ra buồng hoa, người ta dùng hai thanh tre cứng kẹp lấy cuống hoa. Ngày nào cũng kẹp cho đến khi cuống hoa Thốt nốt mọng lên, ứa ra nước là cắt cuống, treo ống lồ ô vào. Sáng hôm sau đã đầy ống nước ngọt, người ta lấy xuống mang nấu đường. Còn muốn làm nước Thốt nốt chua, họ bỏ thêm vào ống nước ấy mấy mảnh vỏ cây có tác dụng lên men, là có bia Pochentong uống ngay. Thứ nước này sinh ga rất mạnh, nếu mang một can nhựa bia Pochentong ra phơi nắng, có khi can sẽ từ từ phồng lên và nổ toang.

Dơi – yểu điệu thục nữ

Dơi là động vật hoang dã trong thiên nhiên, thuộc loài thú và có nhiều giống khác nhau. Có giống Dơi độc địa, hút máu súc vật nuôi (là nghe người ta nói vậy chứ chưa thấy), nhưng ở ta có giống Dơi quạ chuyên ăn phá cây trái, còn Dơi chuột là loài Dơi nhỏ – chuyên ăn bù mắc muỗi mòng là con vật có ích cho nhà nông.

Người ta nói rằng phân Dơi được người xưa chế làm thuốc súng và trong đông y còn dùng để chữa được một vài thứ bệnh. Còn bây giờ người nông dân dùng phân Dơi là thứ phân sạch và cao cấp để mang bón cho những thứ cây ăn trái quý như cam sành, dưa hấu, sầu riêng… Làm “cây dơi” để lấy phân là một nghề của bà con Khmer không biết đã có từ bao giờ. Người ta không cần nuôi, không cần cho chúng ăn, mà làm cây dơi là làm nhà cho chúng, dụ chúng vô ở để thu lượm… phân.

Con Dơi chuột rất thích làm tổ trong bụi lá Thốt nốt. Ở miền Tây, những vùng có bà con người dân tộc Khmer sinh sống, những vùng có bóng dáng của cây Thốt nốt vươn cao lá có thể làm cây dơi. Miền Tây mênh mang sông nước, nhiều muỗi mòng là món khoái khẩu của Dơi và có nhiều bác nông dân siêng năng, sáng ý đã học theo cách của người Khmer làm những căn nhà cho lũ Dơi về.

Giữa hai cây Thốt nốt hay cây Dừa, cách nhau chừng dăm thước, người ta bắc cây ngang, lợp mái lên trên và bó lá thốt nốt bên trong, cao trên mặt đất chừng bảy tám thước giống như một mái nhà che nắng che mưa. Cũng thấy người ta còn làm cây dơi từ một cây dừa, nhỏ hơn và cao hơn. Những mái nhà trên cao ấy như những chiếc lọng thật dễ thương chính là nhà để mời gọi những chú Dơi tới. Ở miền Tây, nơi không có cây Thốt nốt, muốn làm cây dơi vẫn phải đi mua lá Thốt nốt về làm tổ, lợp mái bằng tàu dừa nước. Nhà cửa dễ thương, chủ nhà mến khách, vườn nhiều cây lá, tĩnh lặng thanh bình là Dơi rủ nhau về ở. Phía dưới xung quanh gốc cây dơi, đất được nện phẳng để có thể dễ dàng quét gom phân. Vào mùa mưa thì người ta dùng lưới hay tấm bạt giăng ở dưới hứng phân. Phân dơi gom lại cho nguyên hạt, mang phơi khô, bỏ bao cất dưới gầm nhà sàn, có mối tới lấy. Giá bán phân dơi không rẻ, một dạ (tương đương khoảng 20 kg) tới mấy chục ngàn đồng, nên có thể nói đó là thứ phân cao cấp.

Dơi là loài ngủ ngày. Từ chập choạng tối đến dát hửng sáng là chúng rủ nhau bay đi kiếm ăn. Những khi Dơi bay khỏi tổ đi kiếm mồi là người ta tranh thủ dọn dẹp sạch sẽ nhà cửa cho chúng, giũ nước tiểu, phân dính trên lá Thốt nốt. Thức ăn của con Dơi chuột là côn trùng, muỗi mòng, bướm đêm, bù mắc đều là những thứ có hại cho lúa, cho người. Mà bầy Dơi chuột hay lắm à nghe. Nghe kể, chúng  sống rất nền nếp, đi ăn uống, chè chén bất cứ ở đâu xong cũng đều bay về tổ, về tới nhà mới chịu đi vệ sinh. Thế nên mới có những hang dơi lớp phân dày cả mét. Chắc vì biết tập tính “lịch sự” của loài Dơi như thế nên người ta mới làm nhà để dụ nó về. Hàng ngày, bầy Dơi bay về núp mình trong lá, trong vòng chở che của cây Thốt nốt, thân thiết và yên bình.

Những cây Thốt nốt thẳng thắn hiên ngang và bầy Dơi hiền lành ấy thật dễ thương. Ai đó có dịp về thăm chơi miền Hà Tiên Châu Đốc, ghé quán uống giùm miếng nước Thốt nốt chua cho biết, và đừng quên mua thêm ít đường Thốt nốt mang về làm quà cho người thân đang chờ ở nhà, bạn nhé.

Anh Đỗ
Tin học & Nhà trường 162 – Tháng 3.2013