Hồn Ma Bóng Quỷ, vẻ đẹp của kham nhẫn

Tối 24/9/2020, nữ đạo diễn Hoàng Trần Minh Đức cùng ê-kíp của mình đã trình diễn vở kịch Ghosts, tựa Việt là Hồn Ma Bóng Quỷ, của Henrik Ibsen trên sân khấu Nhà hát Lớn TPHCM.

Vượt khỏi khung một vở diễn tốt nghiệp, vở kịch này hoàn toàn chứng minh khả năng dàn dựng, các thủ pháp sân khấu hiện đại và sự chuyển tải những vấn đề cốt lõi của xã hội đương đại.

Henrik Ibsen, tác giả người Na Uy, là một trong những kịch tác gia nổi tiếng nhất trên thế giới. Ông được xem là cha đẻ của chủ nghĩa hiện thực trong kịch, đồng thời là người tiên phong của Chủ nghĩa Hiện đại. Tác phẩm Ghosts được viết năm 1881, công diễn năm 1882. Tựa gốc theo tiếng Na-Uy là Gengangere, vừa có nghĩa là những hồn ma, vừa có nghĩa là những sự kiện lặp lại, sau gần 150 năm, những điều lặp lại vẫn là bóng ma ám ảnh gia đình, xã hội loài người. 

Với sự tôn trọng lớn nhất cho công việc và vở diễn của mình, đạo diễn Minh Đức đã đầu tư những điều mà thậm chí các sân khấu chuyên nghiệp cũng ít áp dụng được. Chẳng hạn, đây hoàn toàn là một vở diễn không sử dụng micro khuếch đại âm thanh, tất cả đều thực đến từng hơi thở, khán giả vì thế, nghe được bản chất của câu chuyện mà không cần sự khuếch đại hay nhấn mạnh bằng thiết bị công nghệ nào. Bên cạnh đó, âm nhạc sử dụng trong vở diễn đều được mua bản quyền. Các nghệ sĩ ứng tác trực tiếp ngay trên sân khấu. Effect trong vở kịch được tạo nên từ violin và bộ gõ. Là kịch một cảnh, vở diễn tái tạo lại không gian tầng áp mái của một dinh thự Na Uy theo phong cách siêu thực. Những cánh cửa nghiêng về phía bên này nhưng lối vào lại ở phía bên kia. Không gian cũng có nhiều lớp để khán giả nhìn thấy phần nào toàn cảnh hoạt động của những nhân vật trong vở kịch. Tất cả thủ pháp sân khấu đó, đều đóng góp cho việc kéo khán giả vào một vở kịch rất nhiều thoại, đòi hỏi sự kiên nhẫn để theo dõi cho hết những ám ảnh của sa đọa tuần hoàn trong đời sống.

Gọi đây là vở kịch vẻ đẹp của sự kham nhẫn tức là nói về cả nội dung vở kịch và hành trình lần giở câu chuyện, kết nối và tư lự trong hơn 2 giờ đồng hồ của khán giả. Khác với các kịch hiện đại, tiết tấu nhanh, thoại vừa đủ, các xung đột được đưa vào trong từng lớp diễn, Hồn Ma Bóng Quỷ cho toàn bộ sự thật và các dằn xé của nhiều lớp đời sống trong cả một thời đại hiển hiện qua 5 nhân vật, trong một thời gian ngắn. Vì thế, để có thể tìm thấy vẻ đẹp của câu chuyện, sự chú ý, sự nhẫn nại, sự đồng hành của khán giả rất cần thiết, đó cũng là một vẻ đẹp khác của vở diễn, khi sự kham nhẫn được đền đáp qua 3 hồi, một cái kết buồn bã rực rỡ trong tràng pháo tay dài không dứt.

Thực ra, bi kịch mà vở diễn tạo ra không phải là các vấn đề quá sốc với những người đã biết đến các bi kịch đương đại. Một người cha trong cái vỏ đạo mạo đã trác táng khiến cô hầu gái có thai. Một cuộc loạn luân dừng ở mức manh nha. Một mối tình bị khuất phục bởi tiền tài và địa vị. Một kẻ điếm xảo kiếm lợi ngay cả từ lợi dụng lòng tin tôn giáo. Một hình tượng được tô đắp chứa đầu ruỗng mục bên trong… Có lạ gì đâu với chúng ta, những câu chuyện kiểu ấy. Nhưng đặt trong bối cảnh ở cuối thế kỷ 19, khi nữ quyền và tự do, khi tự trị cá nhân và giá trị nhân phẩm còn là những mò mẫm, những loạng choạng, thì những bảo thủ, những đạo đức giả, những sợ hãi trách nhiệm, những dối trá trơn tru nhân danh điều tốt đẹp chính là những bóng ma, những tuần hoàn cứ liên tục trở lại ám vào những kẻ muốn trở thành con người.

Thế nên, ngay cả khi một hỏa hoạn khủng khiếp kéo qua, những tưởng lưỡi lửa sẽ quét sạch các tàn dư khốn cùng của câu chuyện bi kịch nhưng không, lại là điều kiện cho bóng ma trở lại. Bóng ma là mục sư Manders (diễn viên Vũ Xuân Trang), kẻ luôn nhân danh đạo đức, sự tốt đẹp đã bắt tay với kẻ lừa đảo nát rượu Jacob Engstrand (diễn viên Thái Kim Tùng) để thoát khỏi tội gây ra đám cháy, là cô gái Regina Engstrand (diễn viên Huỳnh Ly) phải chạy trốn khỏi chính thân phận mình, trong cái mù mờ về thế giới bên ngoài ngôi nhà mục. Bóng quỷ là bà Alving (diễn viên Lê Phương) bất lực nhìn con trai mình Oswald Alving (diễn viên Lê Hoàng Giang) bước từ sự tự do vào sự điên loạn và cái chết, là nỗi đau đớn trong việc không biết toàn bộ cuộc đời mình là đúng hay sai, là có thực hay không. Những hồn ma bóng quỷ sẽ trở lại ám ảnh các giá trị sống của con người, vĩnh viễn như chúng ta đang thấy.

Ở cảnh cuối, bà Alving đã ôm con trai mình trong tay theo hình tượng của bức Đức Mẹ Sầu Bi trong nền lửa đỏ rực, có lẽ, đạo diễn tin, cứu cánh của tất cả là tình thương. Khi đủ kham nhẫn để nhìn nhận sự việc, chấp nhận các sự thật, dũng cảm để trở thành một con người, tất cả sự việc sẽ bộc lộ vẻ đẹp, sự kham nhẫn đưa tới sự yêu thương và bảo bọc.

Vở diễn, trong nội lực đi tới sự thấu hiểu đó, càng về cuối, càng thu hút và hấp dẫn. Sau đêm diễn tốt nghiệp, nữ đạo diễn Hoàng Trần Minh Đức dự kiến sẽ lên kế hoạch tìm đường biểu diễn bán vé cho nhiều đối tượng tiếp cận vở hơn nữa. Đây là vở diễn hoàn toàn xứng đáng để có thể biểu diễn rộng rãi, sự suy tư, những mục tiêu mà vở diễn đưa ra, cũng là những sự kiện lặp lại, những bóng ma mà chúng ta cần đề phòng trong thời đại hôm nay.