Đào tạo gì cho nhân lực tương lai?

Đào tạo gì cho nguồn nhân lực trong bối cảnh thế giới công nghệ và việc làm đang không ngừng thay đổi là bài toán đặt ra cho không những ngành giáo dục mà cả xã hội nói chung.

Bức tranh đầy biến động về nhân sự

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang diễn ra kéo theo nhiều biến đổi lớn trong tổ chức sản xuất cũng như đời sống xã hội và được dự đoán sẽ tiếp tục diễn ra mạnh mẽ hơn trong những năm tiếp theo. Nhiều ngành nghề chưa hề tồn tại chỉ cách đây 10 năm thì nay đã trở thành phổ biến như lái xe công nghệ, quản lý mạng xã hội, chuyên gia phân tích dữ liệu lớn, lập trình viên phát triển ứng dụng… Thực tế đang đặt ra câu hỏi là chúng ta cần chuẩn bị gì và đào tạo gì cho nguồn nhân lực trong một tương lai bất định sắp đến.

Báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế ILO cho thấy, cũng như nhiều quốc gia khác, Việt Nam đang đứng trước nhiều xu hướng thay đổi trong thị trường lao động và việc làm. Theo tính toán của ILO, biến đổi khí hậu cùng với các cam kết của các quốc gia trong việc giảm thiểu phát thải sẽ mở ra hàng chục triệu việc làm mới trong lĩnh phát triển năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành nghề liên quan. Tại Việt Nam, biến đổi khí hậu cũng đã bắt đầu có tác động đến thị trường lao động và việc làm, khi ngày càng có nhiều lao động nông thôn di cư đến các thành phố lớn vì tác động của biến đổi khí hậu và cần được tái đào tạo những kỹ năng mới.

Đánh giá của ILO  cũng cho thấy dân số đang già hóa khiến Việt Nam trong khoảng 10 năm tiếp theo sẽ có những sức ép lớn trong lĩnh vực việc làm khi cơ cấu xã hội, nhân khẩu học thay đổi mạnh mẽ. Đơn cử, nhu cầu với dịch vụ chăm sóc người cao tuổi sẽ tăng trong khi ở chiều ngược lại nhu cầu giáo viên sẽ giảm vì trẻ em mỗi ngày một ít đi.

Sự phát triển công nghệ sẽ làm thay đổi tương lai của việc làm khá mạnh mẽ với sự xuất hiện phổ biến của Robot, Trí tuệ nhân tạo, tự động hóa… Tuy nhiên trong vấn đề này, những báo cáo dự đoán qua các năm vẫn có sự khác biệt lớn và vẫn chưa định hình được bức tranh rõ ràng của tương lai, công việc nào sẽ bị thay thế, công việc mới nào sẽ sinh ra.

“Nếu như năm 2016, ILO đưa ra báo cáo về tỷ lệ khoảng 56% công việc sẽ bị tự động hóa trong tương lai khiến các chính phủ rất sốc, thì những nghiên cứu gần đây của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế OECD lại cho thấy chỉ khoảng 9% công việc sẽ bị tự động hóa thay thế và 50-70% công việc sẽ thay đổi theo cùng công nghệ. Như vậy trong quá khứ mọi người đã quá chú trọng công nghệ mà chưa tính đến yếu tố con người với những kỹ năng mới cho công nghệ mới” – ông Stephan Ulrich, Giám đốc chương trình ILO phân tích.

Cần người có phẩm chất, tính cách sẵn sàng thích nghi sự thay đổi

Trước một tương lai thay đổi không ngừng, việc đào tạo cái gì cho các thế hệ tiếp theo luôn là một câu hỏi hóc búa. Giáo dục là một ngành nghề mà sản phẩm đầu ra  phải mất nhiều năm tiếp theo mới có thể đánh giá được chất lượng, hiệu quả cũng như tính tương thích với nhu cầu xã hội. Đánh giá vấn đề này, TS Nguyễn Chí Hiếu, Giám đốc điều hành tổ chức Giáo dục IEG lại đưa ra một nghịch lý khi các công ty, nhà tuyển dụng là người thụ hưởng sản phẩm của giáo dục nhưng chính các nhà tuyển dụng cũng không định nghĩa nổi thật sự họ đang cần gì trong tương lai.  

“Họ đòi hỏi rất nhiều từ các sinh viên phải đáp ứng các kỹ năng giao tiếp, sáng tạo, phản biện, hợp tác, giải quyết vấn đề… nhưng chính các công ty lại không thể định nghĩa nổi những thứ này là gì? Đo lường như thế nào? Và họ đẩy bài toán lại cho ngành giáo dục giải quyết. Phụ huynh cũng đối diện với một thế giới đầy biến động. Họ đầu tư điên cuồng vào giáo dục cho con cái, cái gì cũng muốn nhưng cũng không thực sự biết mình muốn cái gì, cái gì thực sự có lợi cho con mình” – ông Hiếu đánh giá.

Theo TS. Nguyễn Chí Hiếu, với tốc độ vận hành quá nhanh của nền kinh tế, các đơn vị đào tạo ngã sang xu hướng cung cấp quá nhiều kiến thức cho người học cũng như các kỹ năng theo đòi hỏi các ngành công nghiệp đơn giản là chính xác, ít lỗi nhất trong thời gian ngắn nhất có thể. Trong khi đó, một nền tảng vững vàng trong tương lai phải là sự sáng tạo, khả năng hợp tác, giao tiếp, giải quyết vấn đề cũng như những con người với các phẩm chất, tính cách phù hợp sẵn sàng thích nghi trong các hoàn cảnh thay đổi. So với kiến thức, kỹ năng, phẩm chất tính cách là khó xây dựng nhất nhưng lại là cái cần phải xây dựng nhất của giáo dục trong tương lai.

“Thế giới sẽ thay đổi, các công việc biến mất và xuất hiện liên tục ngoài dự đoán của chúng ta. Không ai có thể đoán biết chính xác những nghề nghiệp, kỹ năng trong tương lai là cái gì. Nhưng nếu chúng ta xây dựng được con người với các tính cách và phẩm chất nội tại phù hợp thì hoàn toàn có thể đáp ứng được các yêu cầu của một thế giới công việc không ngừng thay đổi trong tương lai. Bất chấp kiến thức, kỹ năng, việc làm rồi sẽ thay đổi như thế nào” – ông Hiếu đánh giá.

Xây dựng con người tự do

Theo TS. Giáp Văn Dương, Đồng sáng lập Vietschool, giáo dục hiện tại vẫn đang chỉ đào tạo những con người công cụ, và những con người công cụ sẽ không còn phù hợp với thời đại tới đây khi con người sẽ phải cạnh tranh với máy móc. Một con người công cụ không mang lại một cuộc sống có ý nghĩa mà nên là một con người tự do, có khả năng lãnh đạo bản thân, làm chủ cuộc sống.

Theo đó, việc đào tạo phải chuyển giá trị vào bên trong của người đi học, để mỗi cá nhân tự ý thức và hình thành các phẩm chất cá nhân của mình. Phương pháp giáo dục cũng vì vậy mà phải hướng đến tính đồng kiến tạo. Kiến  thức không là thứ có sẵn để nhồi một chiều vào đầu học sinh. Người đi học phải được tham gia tạo ra kiến thức cho mình và dần dần tạo ra chính cuộc đời mình. Con người hạnh phúc nhất là sống đúng với chính mình, có thể tạo ra chính bản thân mình.

“Người thầy đang là nút cổ chai của cải cách giáo dục. Cải cách giáo dục thất bại hay thành công là nằm ở người thầy chứ không phải chủ trương hay chính sách. Ở khía cạnh này bản thân người thầy cũng cần được giải phóng, chuyển hóa từ một con người công cụ trở thành một con người tự do, khi đó họ mới thể hiện hết tài năng, tính nhân văn của cá nhân mình và giảng dạy cho học sinh” – theo ông Dương.