Kỷ nguyên kết nối, thay đổi để thích ứng

Xu hướng chuyển đổi số đang thúc đẩy một làn sóng kết nối và các xu hướng hoàn toàn mới ở Việt Nam.

“Khẩu vị nhà đầu tư đã đổi”

EI Industrial là website thương mại điện tử chuyên kết nối doanh nghiệp với doanh nghiệp thành lập năm 2020. Cụ thể, đơn vị này sẽ kết nối các doanh nghiệp sản xuất và doanh nghiệp cung cấp vật tư, nguyên liệu. Mô hình này chưa từng là thế mạnh của doanh nghiệp Việt Nam trong 10 năm qua nên thời gian đầu việc gọi vốn cho EI Industrial tương đối khó khăn.

“Khẩu vị nhà đầu tư dường như bắt đầu thay đổi”, ông Hồ Phi Ân, Sáng lập công ty nói.

Giữa năm 2020, dự án của ông nhận được sự quan tâm nhiều hơn của các quỹ và kết thúc là vòng gọi vốn tiền hạt giống từ Cocoon Capital (Singapore). Không chỉ IE Indsutrial, hàng loạt thương vụ diễn ra như VNG đầu tư vào Telio, Kilo huy động thành công 5 triệu USD từ vòng hạt giống. Dù không dẫn đầu về quy mô, nhưng nhóm startup B2B tính đến tháng 11/2021 đang tạm thời dẫn đầu về số lượng với chiếm gần 1/3 tổng số thương vụ trong năm 2021.

Đây là cột mốc khá ấn tượng vì trước đó các B2B startup thường không thuộc khẩu vị của phần lớn các nhà đầu tư do: không tăng trưởng nóng, khó tiếp cận khách hàng, khó mở rộng sang các quốc gia khác.

Tuy nhiên, mọi việc đã thay đổi khi quỹ đầu tư dẫn đầu phong trào kinh tế chia sẻ là Vison mà đứng sau lưng là Softbank của tỉ phú  Masayoshi Son

vướng vào các vụ bế bối của Uber (chia sẻ xe), WeWork (chia sẻ văn phòng) hay OYO (chia sẻ cơ sở lưu trú ngắn ngày).

Tình hình dịch bệnh Covid-19 khiến nền kinh tế tiêu dùng ở nhiều nước bị ảnh hưởng trầm trọng cũng là nguyên nhân khiến các mô hình startup hướng vào người dùng bị ảnh hưởng dây chuyền, khiến các xu hướng đầu tư chuyển đổi.

Trong bối cảnh đó, B2B startup được quan tâm hơn và Việt Nam là một trong những khu vực hấp dẫn ở Đông Nam Á. Có ba lý do, theo quỹ đầu tư Venturra, thứ nhất Việt Nam nằm trong năm quốc gia phát triển nhanh nhất trên thế giới trong 30 năm qua. Nhìn xa hơn về các động lực tăng trưởng GDP của Việt Nam, Việt Nam đã và đang chuyển hướng từ nông nghiệp sang hướng công nghiệp và dịch vụ hiện chiếm khoảng 75% GDP của cả nước. Khi phần còn lại của Đông Á phát triển khiến tiền lương tăng, các nhà sản xuất toàn cầu bị thu hút bởi chi phí lao động thấp và tỷ giá hối đoái ổn định của Việt Nam.

Thứ hai là cơ cấu dân số vàng. Dân số Việt Nam khoảng 97 triệu người với dân số trong độ tuổi lao động (15-60 tuổi) chiếm 68,5%. Đất nước đã bước vào giai đoạn nhân khẩu học thuận lợi này từ năm 2009 và dự kiến ​​sẽ kéo dài đến năm 2036. Mỗi năm, quỹ này dự kiến dự kiến ​​sẽ có hơn 1,5 triệu người tham gia lực lượng lao động.

Cuối cùng, môi trường vĩ mô tích cực đã khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài. Việt Nam được vinh danh là một trong 20 nền kinh tế chủ nhà hàng đầu thế giới về FDI với dòng vốn 16 tỷ USD. Điều này đã vượt qua các đồng nghiệp khác và đứng thứ ba trong số các nước ASEAN. Vào năm 2021, bất chấp những tác động nghiêm trọng của Covid-19, các khoản đầu tư FDI theo kế hoạch vào Việt Nam vẫn tăng trưởng 22% so với cùng kỳ.

Theo ông Khanh của Touchstone Partners, xu hướng này bắt đầu từ năm 2020, khi dịch bệnh diễn ra. Khi các nền kinh tế đang mở cửa lại, bức tranh tăng trưởng ảm đạm vì các hệ luỵ của dịch bệnh vẫn chưa giải quyết triệt để, các doanh nghiệp buộc phải giải bài toán giữ chân khách hàng với chi phí thấp và ít nhân lực hơn. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đang trở thành một điểm sáng vì nỗ lực chuyển đổi số của Chính phủ và cả doanh nghiệp trong thời gian qua. Trước khi dịch bệnh diễn ra, việc chuyển đổi số không như mong đợi vì sức ì trong hệ thống doanh nghiệp, quy mô càng lớn sức ì càng cao.

Lãnh đạo doanh nghiệp dù đã hiểu rõ xu hướng thế giới của chuyển đổi số nhưng khó thực hiện vì gặp cản trở từ các hệ thống cũ. Dịch bệnh là chất xúc tác đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số và phá vỡ các rào cản truyền thống. Đó là lý do các startup B2B đang được chú ý.

Nhà máy thông minh là sự sống còn

Xu hướng chuyển đổi số còn diễn ra ở các nhà máy. Covid-19 đã làm thay đổi hành vi mua hàng của người tiêu dùng dẫn đến sự đứt gãy chuỗi cung ứng và đe doạ mô hình nhà máy sản xuất truyền thống.

Theo ông Nguyễn Thái Nguyên, chuyên gia cao cấp của ABEAM Consulting Việt Nam, trong dịch bệnh chỉ một hành vi tích trữ hàng hoá đã gây ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng. Các nhà bán lẻ bị ảnh hưởng tức thì khi danh mục hàng hoá thiếu mặt hàng thiết yếu nhưng lại dư thừa các sản phẩm khác. Điều này ảnh hưởng đến các nhà phân phối, nhà bán buôn trong việc lập kế hoạch tồn kho, giao nhận.

Nhà máy, công đoạn cuối cùng trong chuỗi cung ứng khó mà đáp ứng kịp các biến đổi như vậy trong thời gian ngắn, dẫn đến không thể đáp ứng đơn hàng kịp thời, do tình trạng đứt gãy và thiếu hụt nguyên vật liệu hoặc nhân công. Hoặc nhà máy thiếu đi năng lực sản xuất để đáp ứng như cầu khách hàng.

Theo ông Nguyên, hệ quả để lại từ dịch bệnh là sức mua giảm, chính vì thế các nhà sản xuất cũng cần đến chuyển đổi số để gia tăng tính linh hoạt cho chính mình.

Bên cạnh đó mục tiêu chuyển đổi số của các nhà máy còn xuất phát từ tham vọng giải quyết bài toán thâm dụng lao động và đáp ứng nhu cầu của các đối tác.

Theo PwC, các nhà máy ở Việt Nam chủ yếu hoạt động trong 3 lĩnh vực là điện tử, may mặc, da giày và nông nghiệp. Các doanh nghiệp dệt may chiếm số đông và có 50% trong số đó là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Do gia nhập công đoạn thấp nhất trong chuỗi giá trị nên phần lớn các công ty đều sử dụng rất nhiều lao động. Với các nhà máy thâm dụng lao động như Việt Nam, tiến trình đi lên nhà máy thông minh liệu có khả thi là câu hỏi nhiều doanh nghiệp quan tâm. Không có câu trả lời chính xác mà phụ thuộc vào các doanh nghiệp đứng đầu chuỗi cung ứng.

Theo báo cáo của Deloitte, hầu hết các nhà sản xuất đo lường giá trị đối tác trong hệ sinh thái dựa trên những chỉ số liên quan đến năng suất hoặc hiệu quả. Điều này có thể được ngầm hiểu rằng khi doanh nghiệp đứng đầu chuỗi cung ứng tiến lên nhà máy thông minh, sẽ là áp lực cho các nhà cung cấp muốn tham gia chuỗi cung ứng của họ.

Trên thực tế, có đến 57% nhà máy ở châu Á được khảo sát cho biết các cơ sở sản xuất của họ có thể không phù hợp trong 2 năm tới; 83% chủ nhà máy ở châu Á tin rằng chìa khóa để thành công trong tương lai là tiếp cận hợp tác. Vì thế, nhóm này có tỉ trọng đầu tư cải tiến nhà máy lên đến 47%, cao hơn châu Âu (38%) và Bắc Mỹ (37%).

Tại Việt Nam, nhiều đơn vị đã bắt đầu xem chuyển đổi số – một trong những bước đầu tiên để tiến đến nhà máy thông minh – là sự sống còn. Mới đây, Tập đoàn Hòa Phát đã công bố tham gia chuyển đổi số toàn điện từ hạ tầng, bảo mật, ứng dụng đến các công nghệ mới (Big Data, IoT, tự động hóa, ERP, quản trị chuỗi cung ứng…) nhằm đáp ứng nhu cầu chuyển đổi về cả vận hành, quản trị và kinh doanh. Trước đó, nhiều nhà doanh nghiệp sản xuất khác ở Việt Nam cũng tham gia số hóa như Austdoor, Đức Giang, Thạch Bàn, Điện Quang…

Đáng chú ý, hiện có 30% doanh nghiệp lớn trong ngành dệt may ứng dụng công nghệ tự động hóa cho từng công đoạn trong sản xuất. Ông Phạm Văn Việt, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Việt Thắng Jean, cho biết, công nghệ tự động hóa kết nối trên nền tảng internet đang dần thay thế người lao động tại các dây chuyền sản xuất và trong toàn bộ chuỗi cung ứng sản phẩm dệt may. Hệ thống thiết bị công nghệ mới được đầu tư của Việt Thắng Jean đã thay thế vị trí của 800 công nhân. Theo tính toán, trung bình một máy laser sử dụng công nghệ tự động, công nghệ cao trong may mặc có thể thay thế cho 49 công nhân may thủ công.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc Công ty Đại Phúc Vinh, nhiều doanh nghiệp ngành gỗ đầu tư máy móc, công nghệ chế biến gỗ hiện đại như AA Tây Ninh, Minh Thành, Minh Phát… và tạo nên đột phá về công suất. Ví dụ, trước đây, để sản xuất 1.000 cái ghế/ngày cần 500 công nhân và khoảng 6.000 m2 nhà xưởng, thì nay với dây chuyển mới chỉ cần 200 công nhân và 3.000 m2 nhà xưởng.

Con người giúp robot làm việc

Báo cáo với chủ đề “Tương lai của việc làm” của OECD cũng nhận định tự động hóa, robot và toàn cầu hóa đang làm biến đổi một cách nhanh chóng môi trường làm việc và các chính phủ phải sớm có hành động quyết đoán để chống lại tác động của những thay đổi này, bằng không sẽ phải đối mặt với các áp lực kinh tế và xã hội ngày càng tồi tệ hơn. Một lần nữa, đứt gãy trong sản xuất do dịch bệnh khiến cảnh báo này càng cấp thiết hơn đối với tương lai của doanh nghiệp Việt Nam. 

Nhưng có thực sự là con người sẽ sớm bị thay thế bởi máy móc và các thuật toán khi xu hướng chuyển đổi số đang được thúc đẩy mạnh mẽ bởi dịch bệnh? Câu chuyện đang diễn ra với cô Mikako Fujita lại cho thấy một góc nhìn tích cực hơn.

Sau 7 năm làm nhân viên pha chế, cô Mikako Fujita bắt đầu cảm thấy việc buộc tóc cũng trở nên khó khăn. Không lâu sau, cô được chẩn đoán mắc chứng xơ cứng teo cơ một bên, hay ALS, một bệnh thần kinh vận động không thể chữa khỏi. Nó phá hủy các tế bào thần kinh điều khiển các cơ trên khắp cơ thể.

Nhưng 4 năm sau, cô Fujita vẫn phục vụ cà phê cho khách hàng ở Dawn Avatar Robot Cafe, quận Nihonbashi, Tokyo. Điểm khác biệt duy nhất là giờ cô ấy làm việc tại nhà, cách đó 300 km ở tỉnh Aichi, miền Trung nước Nhật.

Theo Nikkei Asian Review, để phục vụ đồ uống, cô Fujita sử dụng một robot hình người tên là Tele-Barista. Với hai cánh tay, nó có thể cầm lấy cốc và pha chế một ly cà phê kiểu Pháp giống như một nhân viên thực thụ. Fujita sẽ điều khiển nó bằng chuột máy tính. Khi bệnh tiến triển và khiến việc cử động các cơ tay trở nên khó khăn hơn, cô dự định chuyển sang điều khiển robot bằng chuyển động của mắt.

Cô Fujita còn sử dụng một robot khác đứng trên vai của robot pha chế. Nó nhỏ nhắn và được trang bị camera để nói chuyện với khách hàng, hỏi họ thích loại hạt nào hoặc gợi ý loại chocolate đi kèm với tách cà phê Kenya của họ. Nó có tên OriHime, cao khoảng 20 cm.

Kể từ năm 2018 khi làm việc thông qua OriHime, cô Fujita cảm thấy mình có thêm niềm hy vọng mới.

“Tôi chưa bao giờ tưởng tượng được việc pha cà phê từ xa. Cảm ơn sự ủng hộ của mọi người, nó mang lại cho tôi rất nhiều niềm vui khi tôi pha cà phê cho ai đó và họ nói rằng nó rất ngon”, cô Fujita nói.

Dù quán Dawn có nhân viên là robot, không gian nơi đây vẫn giữ được cảm giác của con người nhờ khoảng 60 nhân viên điều khiển robot như cô Fujita, hầu hết khuyết tật về thể chất. Các cuộc trò chuyện và tiếng cười giữa người điều khiển và khách hàng tràn ngập cửa hàng, trong khi robot bưng đồ uống OriHime-D nhộn nhịp qua lại giữa các bàn.

“Tự động hoá và công nghệ IoT có thể tăng cường hiệu quả làm việc và trao quyền cho nguồn nhân lực bằng cách tạo ra hiệu quả cao hơn và giúp tự động hóa các tác vụ đơn điệu để con người có thể đưa ra định hướng và kiểm soát phù hợp.”, Ông Naoyuki Morimoto, Phó Tổng Giám đốc Khối Tự động hóa Công nghiệp Schneider Việt Nam nhấn mạnh.