Cách phân biệt các hệ thống điện tử hóa và hệ thống số

Trong quá trình chuyển đổi số, quán tính của việc quen thuộc với những hệ thống điện tử hóa (hay tin học hóa như ở VN thường gọi), dẫn đến sự lúng túng khi tiếp cận và tiếp xúc với các hệ thống số (hay hệ thống thông minh hóa). Để góp phần giải tỏa vấn đề này, chúng tôi xin nêu một cách phân biệt khá đơn giản giữa các hệ thống điện tử hóa và các hệ thống số như sau.

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3 (CMCN 3) là cuộc cách mạng dựa trên ứng dụng máy tính điện tử và tự động hóa. Về bản chất, cuộc cách mạng đó dựa trên quá trình điện tử hóa quy trình sản xuất. Máy móc trở thành phương tiện giúp cho con người xây dựng các phương án tối ưu cho quy trình sản xuất của mình. Công cụ được áp dụng để thực hiện việc này là các hệ thống ứng dụng CNTT và tự động hóa (như CRM, ERP,…). Các sản phẩm của quá trình điện tử hóa này đều mang tính từ “điện tử” như chính phủ điện tử, thương mại điện tử, giáo dục điện tử,…

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN 4) là cuộc cách mạng dựa trên ứng dụng các tri thức tiên tiến của thời đại lấy công nghệ số làm nền tảng để thay đổi phương thức sản xuất của xã hội. Về bản chất, cuộc cách mạng này dựa trên quá trình thông minh hóa quy trình sản xuất với máy móc thiết bị không chỉ thay thế con người trong việc tính toán, xây dựng phương án tối ưu cho quy trình sản xuất (theo sự hướng dẫn của con người), mà còn trực tiếp thực hiện quy trình sản xuất đó trong thực tế một cách thông minh (dưới sự giám sát của con người). Công cụ được áp dụng để thực hiện việc này là các hệ thống vật lý – số (cyber physicsl systems – CPS). Các sản phẩm của quá trình thông minh hóa này đều mang tính từ “số” hay “thông minh” như chính phủ số, thương mại số, giáo dục số, xã hội số, đô thị thông minh, trang trại thông minh,…

Bảng sau cho chúng ta nội dung tóm tắt giúp phân biệt dễ dàng giữa 2 loại hệ thống này, chúng cách nhau cả một cuộc cách mạng.

Từ phân tích trên, có thể dễ dàng nhận ra điểm khác biệt lớn nhất giữa các hệ thống điện tử và các hệ thống số là:

• Tất cả các hệ thống điện tử đều sử dụng CNTT như công cụ trợ giúp, con người vẫn thực hiện mọi việc.
• Tất cả các hệ thống số đều sử dụng các hệ thống vật lý – số để thay thế con người thực hiện những công việc mà trước đó con người phải làm. Mức độ thay thế chính là mức độ trưởng thành số. Mức thấp nhất là máy tự động thực hiện một công đoạn nhỏ của quá trỉnh sản xuất, mức cao nhất là máy thay thế hoàn toàn con người trong cả quy trình sàn xuất (ví dụ xe tự lái, hầm mỏ tự khai thác, vườn rau tự canh tác,…).

Sự khác biệt này dẫn đến sự thay đổi về mọi mặt: chính sách, con người, cơ chế làm việc… Tất cả phải thay đổi nhằm tạo điều kiện cho các hệ thống vật lý – số phát huy tối đa khả năng của mình.

Từ đây, dễ dàng nhận ra rằng, chiến lược chuyển đổi số của tất cả các quốc gia đều tập trung vào việc thiết kế và ứng dụng rộng rãi các CPS và nhanh chóng “làm giàu tri thức” cho các CPS nhằm vươn tới trình độ trưởng thành số ngày một cao hơn.

Có 2 phương pháp chế tạo các CPS.

• Một là: dựa vào hệ thống điều khiển giám sát và thu thập dữ liệu SCADA (Supervisory Control And Data Acquisition) để phát triển và vận hành các CPS.
• Hai là: Sử dụng bộ công cụ dựa trên hệ điều hành cho IoT để thiết kế, phát triển và vận hành các CPS.

Phương pháp thứ nhất được sử dụng rộng rãi trên thế giới. Áp dụng phương pháp này hoàn toàn có thể chế tạo các CPS đáp ứng các yêu cầu đặt ra. Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất của phương pháp này là chi phí đầu tư rất cao và cần có lực lượng chuyên gia kỹ thuật để vận hành và quản lý hệ thống. 

Phương pháp thứ hai là phương pháp của Việt Nam, do các chuyên gia Việt Nam sáng tạo và thử nghiệm thành công. Đó là phương pháp thiết kế các CPS dựa trên hệ điều hành cho IoT sử dụng công cụ giao tiếp người – máy bằng ngôn ngữ tự nhiên. Phương pháp này có 2 ưu điểm vượt trội là chi phí đầu tư thấp (thấp hơn hàng chục lần so với SCADA) và không yêu cầu phải có lực lượng chuyên gia mới vận hành được hệ thống, người không chuyên CNTT cũng có thể làm được. Vì thế, chúng ta có thể thiết kế hàng loạt các CPS (trợ lý số, thiết bị thông minh, hệ thống thông minh,…) để áp dụng cho tất cả các tổ chức, doanh nghiệp trong cả nước với chi phí thấp. Việc này mở ra cơ hội chuyển đổi số rộng khắp trong toàn xã hội – điều mà tất cả các quốc gia khác đều mong muốn.

Chiến lược chuyển đổi số ở Việt Nam sẽ bao gồm Tập trung phát triển các CPS thương hiệu VN và nhanh chóng áp dụng rộng rãi trong toàn xã hội và xuất khẩu. 

Chiến lược này không chỉ nhanh chóng làm thay đổi thứ bậc của Việt Nam trên bản đồ công nghệ thế giới mà quan trọng hơn, nó sẽ tạo ra cú đại nhảy vọt lịch sử của đất nước vì mọi tổ chức, doanh nghiệp và người dân đều có cơ hội hưởng thụ và làm chủ những thành quả mà CMCN 4 mang lại.