Tự bảo vệ mình trước tình trạng ô nhiễm không khí, chuyện chưa bao giờ thừa

Những ngày qua, tình trạng bầu trời mù mịt, ô nhiễm không khí, các chỉ số đo lường về các loại bụi ảnh hưởng đến sức khỏe, cùng những khuyến cáo được đưa ra đặc biệt với những người dân sống tại các thành phố lớn Hà Nội, TP.HCM đã thực sự dấy lên nhiều lo ngại.

Ô nhiễm không khí, kẻ giết người thầm lặng

WHO tổ chức Y tế Thế giới đã gọi ô nhiễm không khí là “kẻ giết người thầm lặng”. Thống kê của tổ chức này cho thấy, có hơn 30% trường hợp tử vong do ung thư phổi liên quan đến ô nhiễm không khí. Ô nhiễm không khí cũng là nguyên nhân của 25% các bệnh lý về tim mạch và đột quỵ. Đặc biệt, những người có vấn đề bệnh lý về hô hấp bị ảnh hưởng rất lớn, ước tính khoảng 43% trường hợp tử vong do ô nhiễm không khí.

Hôm 1/10, ông Nguyễn Văn Tài, Tổng Cục trưởng Cục Môi trường cho biết nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội là mức cao nhất trong 5 năm qua. Ông khuyến cáo người dân, nhất là người già, phụ nữ mang thai và trẻ em hạn chế ra đường hoặc tham gia các hoạt động ngoài trời.

Tuy nhiên, việc hạn chế ra ngoài đường gần như bất khả thi với nhiều người ở các thành phố lớn như TP.HCM và Hà Nội. Do đó, các chuyên gia về sức khỏe khuyên người dân cần biết cách bảo vệ sức khỏe bản thân, khi ra đường cần phải mang khẩu trang có khả năng lọc bụi kích thước nhỏ như N99, N95. Hạn chế ở lại quá lâu trong những điểm ô nhiễm nặng, và không đốt chất thải để hạn chế tối đa khí độc, khói thoát ra môi trường.

Không vận động nặng hoặc tập thể dục trong môi trường không khí ô nhiễm. Đóng kín cửa, sử dụng máy lọc không khí hoặc máy điều hoà có chức năng lọc không khí nếu có điều kiện. Rửa tay, rửa mặt thật sạch khi về đến nhà, sử dụng nước muối sinh lí để rửa sạch mũi. Uống nhiều nước để cơ thể có thể thải phần nào chất độc ra ngoài.

Bụi siêu mịn, bụi nano đi thẳng vào phổi, theo máu đi khắp cơ thể

Bụi siêu min, bụi nano là tên gọi chung của những hạt bụi có kích thước nhỏ hơn 10 micro mét với các tên gọi P10 (hạt bụi kích thước từ 2.5 đến 10micro mét), PM2.5 (hạt bụi kích thước dưới 2.5 micro mét), PM1.0 (hạt bụi cực mịn kích thước <1 micro mét). Những hạt bụi nano có kích thước nhỏ hơn 0,1 miromet là hạt bụi nguy hại nhất có thể tác động đến ADN.

 

So sánh kích thước của các loại bụi với kích thước của tóc

Nhiều năm trước, các nhà khoa học cho rằng bụi siêu mịn, bụi nano có kích thước cực nhỏ không nguy hiểm, vì chúng siêu nhỏ nên sẽ theo hơi thở đi ra ngoài. Nhưng các nghiên cứu gần đây lại cảnh báo, những hạt bụi này rất nguy hiểm bởi chính kích thước siêu nhỏ của nó. Bụi nano đi thẳng vào phổi theo máu đi khắp cơ thể phá huỷ tế bào khoẻ mạnh, tác động đến cơ chế sửa lỗi của ADN gây các bệnh ung thư, phổ biến là ung thư phổi.

Những hạt bụi siêu mịn, nano được hình thành từ các chất lơ lững trong không khí như carbon, nitor, kim loại nặng… khi có nhiều bụi thì không khí sẽ mờ đi như sương mù. Hạt bụi gần như vô hình có thể lan truyền trong phạm vi cực rộng. Bụi không bị cản bởi lông mũi, dịch nhầy khi hô hấp mà đi thẳng vào phổi, gây nguy hiểm với những bệnh nhân viêm phổi, hen, nhiễm trùng hô hấp. Bụi cũng là nơi chứa nhiều vi khuẩn và mầm bệnh gây viêm nhiễm các cơ quan xúc giác như giác mạc, viêm da, bao tử, đường ruột.

Tuy nhiên không phải bụi nano nào cũng độc, những hạt bụi được tạo thành từ kim loại nặng như đồng, chì, kẽm, thuỷ ngân mới gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ.

Các hạt bụi có kích thước nano (≤ 0,1µm) có thể vượt qua mọi rào cản của hệ hô hấp, bít lỗ trao đổi oxi trong phế nan của phổi hoặc thâm nhập vào cơ thể qua da, sâu vào cơ thể phá huỷ tế bào khoẻ mạnh và tác động đến cơ chế sửa lỗi của ADN, gây các bệnh ung thư.

Đáng chú ý là những hạt bụi kích thước ≤ 0,1µm chỉ mới được phát hiện gần đây và chưa có quy chuẩn an toàn cho loại bụi này. Ngoài bệnh về phổi, bụi nano còn làm tăng độc tố trong máy, gây ra cao huyết áp, xơ vữa động mạch gây những biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ, suy tim.

Tránh khói bụi, ô nhiễm không khí bằng khẩu trang

Trong điều kiện hiện nay, để hạn chế tối đa tiếp xúc với không khí ô nhiễm khi có việc phải ra đường, ngoài khẩu trang gần như chúng ta không thể tìm được một giải pháp phù hợp nào khác. Các loại khẩu trang y tế không có tác dụng ngăn bụi kích thước nhỏ PM2.5 mà phải là loại khẩu trang riêng biệt có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.

Có 2 tiêu chuẩn thường thấy trên khẩu trang, tiêu chuẩn Mỹ NIOSH với quy cách tên nhà sản xuất, tiêu chuẩn an toàn (N95, N99 hay N100) trong đó N95/N99 có nghĩa là khả năng lọc 95-99% hạt bụi siêu mịn đến 0,3µm và N100 có khả năng lọc được cả những hạt bụi kích thước 0,1µm. Tiêu chuẩn châu Âu với ký hiệu CE, giấy chứng nhận, EN149:2001, loại tiêu chuẩn (FFP2, FFP3, FFP#). Tiêu chuẩn FFP2, FFP3, FFP# tương tự với N95, N99, N100 của chuẩn Mỹ.

Những yếu tố khác cần cân nhắc khi chọn mua khẩu trang là thiết kế ôm sát mặt, vừa vặn. Vì khẩu trang không đúng kích thước khả năng bảo vệ gần như bằng 0. Ngoài ra, khẩu trang phải thoáng, thẩm mỹ để có thể đeo liên tục đặc biệt với những người làm việc ngoài trời. Đa số các loại khẩu trang này không có khả năng tái sử dụng khi giặt, một vài loại có thời gian sử dụng lâu hơn và có thể giặt vài lần để tái sử dụng.

Một vài loại khẩu trang tham khảo:

Cambridge Mask

Ưu điểm: lọc bụi hiệu quả, thời trang

Khuyết điểm: giá cao

Giá tham khảo: 700 đến hơn 1 triệu đồng

Là sản phẩm của Anh đạt đầy đủ các chứng nhận NIOSH của Mỹ, là sản phẩm được tin dùng ở những thành phố ô nhiễm như Ấn Độ, Trung Quốc. Thời gian sử dụng của khẩu trang từ 4 tháng đến 1 năm tuỳ mức độ ô nhiễm và có thể làm sạch bằng nước để tái sử dụng (không được sử dụng chất tẩy rửa để làm sạch).

VogMask 

Ưu điểm: lọc bụi hiệu quả, nhiều màu sắc, thời gian sử dụng lâu

Khuyết điểm: giá cao

Giá tham khảo: 800.000đ

Là đối thủ của Cambridge Mask có mức giá hấp dẫn hơn bên cạnh thời gian sử dụng lâu hơn và nhiều màu sắc thời trang. Sản phẩm cũng có khả năng giặt lại bằng nước để tái sử dụng.

Khẩu trang 3M

Ưu điểm: Giá rẻ, nhiều sản phẩm chọn lựa

Khuyết điểm: các sản phẩm rẻ tiền hiệu quả lọc thấp

Giá tham khảo: 15.000đ đến >100.000đ

Sản phẩm nổi tiếng được sử dụng nhiều trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp. Đạt chuẩn NIOSH của Mỹ với dải sản phẩm phong phú dễ lựa chọn. Cần lưu ý là những sản phẩm giá 15.000 – 30.000 có hiệu quả không cao.

Xiaomi

Ưu điểm: Giá rẻ, nhiều sản phẩm chọn lựa

Khuyết điểm: uy tín thương hiệu không cao

Giá tham khảo: 50.000đ đến >500.000đ

Nhìn chung hầu hết các sản phẩm của Xiaomi đều có khả năng lọc bụi mịn đạt chuẩn N95 trở lên, có thiết kế hiện đại, trẻ trung. Các sản phẩm giá rẻ thời gian sử dụng thấp, riêng những sản phẩm dòng Purely có thêm van khí sử dụng quạt, chạy bằng pin và có thể thay lớp lọc khác lạ với hầu hết những sản phẩm trên thị trường hiện nay.

NeoMask – khẩu trang thương hiệu Việt

Ưu điểm: Giá rẻ, chất lượng

Khuyết điểm: không có chuẩn chứng nhận của CE hoặc NIOSH 

Giá tham khảo: 30.000đ đến >100.000đ

Sản phẩm thương hiệu Việt được bán ở nhiều quốc gia trên thế giới. Dù không đạt được các tiêu chuẩn của CE hoặc NIOSH, nhưng khả năng lọc bụi của các khẩu trang NeoMask không hề thua kém những sản phẩm ngoại đang được bán hiện nay.