Robot nổi loạn, con người hết thời, chuyện “chém gió”?

Nếu bạn đã từng xem qua bất kỳ một bộ phim khoa học viễn tưởng nào trong khoảng hơn một thập kỷ trở lại đây, thì khả năng rất cao là bạn đã được thấy một số dự đoán khá đen tối về tương lai của loài người.

Trong những dự báo đó, sự “đi xuống” của loài người được mang lại bởi sự tiến bộ của một “thứ”  gọi là trí tuệ nhân tạo (hay phổ biến hơn với tên gọi AI, viết tắt của tên trong tiếng Anh là Artificial Intelligence). Liệu rằng đây có phải là điều chúng ta cần lo lắng?

AI tự động dừng trò chơi Tetris…

Tetris, tên gọi phổ biến là Xếp Gạch, là một trong những trò chơi máy tính đầu tiên được ra đời sớm nhất. Luật trò chơi khá đơn giản, các khối có hình dạng khác nhau từ từ rơi xuống và bạn phải di chuyển chúng, xoay chúng sao cho các khối khớp với nhau. Nếu bạn chơi tốt, chúng sẽ biến mất. Nếu bạn chơi tệ, đống khối gạch đó sẽ lấp đầy màn hình và bạn sẽ thua.

Dĩ nhiên, đến cuối cùng, ai cũng sẽ thua thì tốc độ thả gạch ngày càng nhanh, nhanh đến mức mắt người không thể nhìn thấy chúng để xếp cho ngay hàng thẳng lối nữa.

Một ngày nọ, một số nhà khoa học máy tính quyết định tạo ra một chương trình máy tính để nó chơi trò Tetris. Chương trình này biết rằng nó phải làm một mình công việc ấy, và phải làm tốt hơn bất kỳ con người nào. Để làm điều này, bộ điều khiển nhân tạo của nó đã giúp kéo dài càng lâu càng tốt trong trò chơi mà không bị thua.

Chương trình máy tính này thử mọi cách thức, kỹ thuật chơi. Rồi dần dần, nó chơi càng lúc càng hay trong việc sắp xếp các khối gạch, cho đến khi nó nghiệm ra được một chiến lược hoàn hảo đảm bảo nó sẽ không bao giờ thua. 

Chiến lược đó là gì? Nó chỉ nhấn nút “tạm dừng”. Sau đó, nó đã bối rối, không hiểu lý do tại sao những con người lập trình ra nó đã không có chút ấn tượng gì về khám phá hay ho của nó, giải quyết được yêu cầu chính họ đã đề ra.

Những robot không biết cười

Thời đại của robot đang đến. Máy tính có thể dễ dàng đánh bại con người ở môn cờ vua; robot đang được cải thiện để đảm nhận công việc của con người; những chiếc xe sẽ sớm tự lái mà không cần con người can thiệp – và trong tương lai xa hơn, con người sẽ không còn gì để làm ngoại trừ việc theo dõi sự xâm chiếm của các binh đoàn robot.

Nhưng nghĩ vậy thì có đúng không? Khi mọi người nói về sự trỗi dậy của robot, họ có xu hướng hơi “chém gió”, bỏ qua một số sự thật không hề dễ chịu. Chẳng hạn như trong ví dụ trên, cách phần mềm “siêu thông minh” có thể nhầm lẫn khi cho rằng tạm dừng trò chơi là cách để chiến thắng trò chơi. Hoặc như mới đây, một chiếc xe không người lái được yêu cầu phải đi nhanh nhất có thể trong khi vẫn giữ được sự an toàn.Thế là nó đã quyết định tăng tốc rồi chạy vòng quanh liên tục một chỗ.

Các lập trình viên máy tính, những người đã rất mệt mỏi khi được hỏi liệu rằng đến khi nào họ mới tạo ra được một con robot thông minh hơn chúng ta, đã thu thập các ví dụ về trí tuệ nhân tạo gây ra vấn đề khi vận hành và họ đã làm rõ được một điều: máy tính thực sự rất thông minh, nhưng nó hoàn toàn không nhận ra được lẽ thường.

Các trường hợp mà AI tuân thủ đúng các yêu cầu của người tạo ra nó để thực hiện nhiệm vụ, nhưng lại phạm phải những lỗi “trời ơi” quá nhiều để liệt kê. 

Một trường hợp gần đây của các nhà khoa học Trung Quốc, những người nghĩ rằng họ đã tạo ra được một chương trình có thể nhận ra tội phạm chỉ từ khuôn mặt của họ. Nhờ vào các đặc điểm trên khuôn mặt, bằng cách nào đó, chương trình máy tính này sẽ dự đoán được một ai đó có khuynh hướng ăn cắp đồ. Nghe có vẻ vô lý nhưng theo kết quả đưa ra từ các nhà khoa học Trung Quốc, họ có thể biết ai là tội phạm với độ chính xác đến 90%.

Nhưng rồi họ nhận ra sai lầm của mình. Chương trình được tích hợp trong con robot đã được huấn luyện để phát hiện ra sự khác biệt bằng cách nhìn vào những bức ảnh trong kỳ nghỉ của những người không phải là tội phạm, và những bức ảnh chụp từ cảnh sát của những tên tội phạm đã bị kết án.

Vấn đề chính là ở đây. Vào những kỳ nghỉ, người ta có xu hướng mỉm cười. Khi ở trong tù, những tên tội phạm không thể hiện hành động đó. Vì vậy, chương trình máy tính đã không học được cách để phát hiện ra tội phạm, nó đã học cách phát hiện ra những nụ cười.

Những siêu trí tuệ nhân tạo thì sao?

Victoria Krakovna là một nhà khoa học máy tính tại Deepmind, công ty gần đây vừa thực hiện một chương trình máy tính có thể tự dạy cờ vua cho bản thân mình để trở thành máy tính chơi cờ vua giỏi nhất trên thế giới. Cô đã dành thời gian dài thu thập những thông tin về các kết quả vận hành của những chương trình máy tính siêu thông minh.

Cô đã chia sẻ kết quả tổng hợp từ những thông tin mình thu thập và tiếp cận được, rằng ngay cả những máy tính có thông minh đến đâu cũng đều có khả năng sẽ làm những điều ngớ ngẩn mà một con người dù ít thông minh hơn cũng sẽ không bao giờ làm. Lý do vì chúng, những thuật toán siêu đẳng chạy trên nền tảng phần cứng máy tính mạnh nhất, vẫn cứ tuân thủ chính xác các quy tắc nhưng không hiểu được yêu cầu thực tế của nhiệm vụ là gì.

Đối với một số người, phát hiện này là một điều an ủi, dễ chịu. Con người dường như sẽ được cần thiết lâu hơn một chút chứ không đến nỗi bị cho ra rìa ngay lập tức như vô số các bài báo gần đây hù doạ người đọc. Nhưng một số người khác lại thất vọng. Có một số nhà khoa học vẫn ngày đêm đề xuất các giải pháp làm cho siêu máy tính thông minh hơn nữa. Nhưng riêng với Victoria Krakovn, cô không chắc lắm. Cô nói: “Máy tính thông minh đến đâu thì càng bộc lộ những sơ hở không mấy thông minh đến đó”.

Duy Nguyễn