Nút like cải biến thế giới?

“Khi lựa chọn từ một danh mục mô tả bản thân hay những mối quan hệ của mình trên Facebook, chúng ta đang tuân theo một kịch bản…Như nhà lập trình máy tính Thomas Lord lý luận, phần mềm cuối cùng có thể biến những hoạt động mang tính cá nhân và riêng tư nhất của con người thành “những nghi lễ” mang tính vô thức mà các bước của chúng đã được mã hóa trong logic của các trang web. Thay vì đi theo tri thức và trực giác, chúng ta hành động một cách máy móc”. Đây là đoạn trích trong cuốn sách nổi tiếng nói về những tác động của internet lên trí óc con người “Trí Tuệ Giả Tạo” của tác giả Nicholas Carr. Chính những “nghi lễ vô thức” và “hành động máy móc” này mà Unicef đã phải lên tiếng về các lượt like trên Facebook.

Quỹ nhi đồng Liên Hiệp Quốc kêu gọi qua một đoạn video thay vì bấm Like trên Facebook để an ủi, bày tỏ sự thương cảm cho một số phận mọi người nên thực hiện các việc làm thiết thực hơn.  Clip lấy bối cảnh trong một căn nhà xập xệ và nhân vật chính là cậu bé đang bị bệnh nặng tên Rahim, người cảm thấy không cần phải lo lắng vì “Unicef Thụy Điển đã có 177.000 lượt Like trên Facebook. Có thể mùa hè này sẽ là 200.000”, cậu bé nói. Unicef Thụy Điển đi tới kết luận đau lòng rằng nút Like không thể mang tới vắc-xin phòng bệnh cho trẻ em, không thể mua quẩn áo hay thức ăn mà chỉ có tiền từ thiện, quyên góp mới có thể làm được điều này.

Từ bao lâu, chúng ta có thói quen nhấp chuột một lần vào một bức ảnh, một câu chuyện thương tâm trên được chia sẻ trên các mạng xã hội để bày tỏ sự đồng tình hay thông cảm? Ta thậm chí không kịp nghĩ xem câu chuyện có thật không, có hợp lý không, các bức ảnh có bị làm giả không, có là một thông tin cũ đã giải quyết xong rồi không? Chúng ta thiếu thời gian cho việc đó, trên không gian mạng mà các tin tức, thông tin trôi đi một cách cuồng xiết, chúng ta không chấp nhận là kẻ đứng trên bờ, tỉ mẩn xem xét một cốc nước. Để bao quát hết thông tin trên một không gian lớn, chúng ta lướt hời hợt qua tất cả, và cách nhanh nhất để bày tỏ rằng tôi đã biết đến thông tin này, tôi quan tâm và có sự đồng cảm, nút like là một phương tiện tuyệt vời, ít tốn thời gian và nơ ron thần kinh nhất.

 Điều này sẽ không phiền hà gì đến ai nếu nó không gây ra các ảo tưởng. Ảo tưởng đầu tiên là ở những người khó khăn cần giúp đỡ như cậu bé trong đoạn clip của Unicef. Cậu bé tin rằng hàng trăm ngàn người đang quan tâm đến mình hay tổ chức đang giúp đỡ mình, khối lượng người cực lớn ấy bằng một chút sự giúp thôi sẽ đưa cậu và các hoàn cảnh ngặt nghèo như cậu qua mọi khó khăn. Nhưng cậu không biết rằng, mối quan tâm ấy, đã bị đánh rơi chỉ vài giây sau sau cú nhấp vào nút like, cậu không hiện diện trong thông tin tiếp theo mà ta nhận. Ảo tưởng thứ 2, đáng sợ hơn, là thứ ảo tưởng ta gây ra cho chính mình. Như một thứ thuốc an thần, chúng ta đề kháng với những câu chuyện đen trong xã hội bằng nút like. Chúng ta dỗ dành mình bằng niềm tin rằng đã quan tâm đến ai đó, sự việc nào đó, chạm tâm hồn mình đến tâm hồn người khác bằng cú nhấp chuột thần kỳ ấy. Chúng ta tự biến thành một phần tử tốt của nhân loại, tác động tích cực đến thế giới chung qua cú nhấp tuyệt vời ấy. Và cứ ngỡ, sau cú nhấp chuột của ta, ai đó đã được giúp đỡ, sẻ chia hay có đời sống tốt đẹp hơn, chúng ta chừa phần việc còn lại cho người khác và tâm hồn rất thảnh thơi.

Đó chính là thứ mà “Trí tuệ giả tạo” đã chỉ ra, chúng ta chuồi theo thứ kịch bản được mã hóa của phần mềm mạng xã hội, chúng ta biến một hành động lý ra phải cần đào sâu, phải tư duy và xúc cảm, để từ đó trở thành sức mạnh của hành động thực tế cụ thể, chúng ta nhấp chuột vô thức và máy móc.

Câu chuyên có thể không quá tệ thế, nhiều tổ chức từ thiện nhờ mạng xã hội đã làm được nhiều việc cải thiện xã hội. Nhưng có lẽ, chúng ta, những người chọn mạng xã hội làm nơi cư trú thứ 2, cần phải tỉnh táo hơn, xúc cảm hơn, tư duy hơn và nếu có thể hãy chọn một cách làm có trách nhiệm hơn, thực tế hơn cho thế giới thực mà mình cư trú.

                    Trần Gia
Thế Giới Số 165- Ngày 20.5.2013