Công phu tạo tơ từ sen, một trong những loại vải hiếm và đắt nhất

Sen rất phổ biến ở khu vực đông Nam Á, như Campuchia, Myanmar và được xem là quốc hoa của Việt Nam. Dù vậy, ít người biết đến những sản phẩm lụa được dệt từ tơ sen có giá đắt đỏ đang được sản xuất hạn chế và được nhiều người săn lùng.

Trên thế giới có rất ít người thợ có thể sản xuất được những sợi tơ tự nhiên này bởi quy trình tạo ra nó không hề đơn giản. Để có đủ sợi để tạo ra một tấm khăn phải mất đến 2 tháng và có giá đắt gấp 10 lần so với lụa thông thường.

Gia đình bà Phan Thị Thuận làm lụa từ bao đời nay, tự tay trồng và thu hoạch những sợi tơ tằm để tạo ra những sản phẩm và trang phục sang trọng. Tằm được nuôi để lấy tơ trong các khây rộng và được cho ăn 24h ngày đến khi tằm tạo kén và tơ sẽ được thu hoạch. Khác với tơ tằm, tơ sen được tạo ra phức tạp hơn nhiều và đòi hỏi người thợ phải có kỹ thuật mới có thể tạo ra được.

Với tơ tằm, chỉ cần cho ăn và chăm sóc kỹ, sợi tơ sẽ được sâu bướm tạo ra một cách tinh vi mà không cần đến sự can thiệp của con người. Cần đến hàng trăm con tằm để tạo ra một kilogam sợi tơ có màu vàng óng đẹp mắt.

Nhưng sợi tơ sen thì khác, chúng được tạo ra từ chính đôi tay của người thợ, màu lụa sen nhạt, mỗi sợi tơ sen được bắt đầu từ cuống sen.

Sen được trồng trên khắp lãnh thổ Việt Nam nhưng đến nay chỉ mới có gia đình của bà Phan Thị Thuận mới thử nghiệm sản xuất loại tơ này vào năm 2017. Ở Myanmar, loại vải dệt bằng sợi tơ sen được sản xuất lâu.

Từng cuống sen được chọn và hái bằng tay, mỗi thân sen chỉ chứa một lượng tơ nhỏ bên trong, phải được se bằng tay và sấy khô. Công đoạn tạo sợi tơ được thực hiện thủ công hoàn toàn và không phải người thợ nào cũng làm được.

Việc thu hoạch cuống sen phải được thực hiện mỗi ngày vì phải được kéo sợi khi chúng còn tươi. Sen chỉ có thể thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 10. Mỗi sợi tơ sau khi khô được đan cẩn thận bằng tay một cách tinh vi rồi mới đưa vào khung dệt.

Những sợi tơ sen rất mỏng manh nhưng khi được dệt sẽ bền không thua lụa truyền thống. Gia đình bà Phan Thị Thuận có 20 công nhân chuyên tạo sợi mỗi ngày với công suất 10-20 chiếc khăn lụa sen mỗi tháng.

Mỗi chiếc khăn kích thước 25cm được bán với giá 200USD – có lẽ vẫn chưa đủ để nói lên sự khó khăn để tạo được một sản phẩm mềm như lụa, thoáng khí hơn vải lanh và có tính đàn hồi cực tốt.

Những tính chất chỉ có trên chất liệu cao cấp kèm với quá trình tạo tác tỉ mỉ và nguyên liệu quý hiếm khiến lụa sen ngày càng được nhiều du khách tìm kiếm bất chấp giá cực cao của sản phẩm.

Thời gian gần đây, các thương hiệu thời trang cao cấp cũng đã chú ý đến chất liệu sợi sen xa xỉ cho những sản phẩm của họ. Tuy nhiên, vì rất ít người có thể tạo được sợi tơ sen, quy mô sản xuất nhỏ, nguyên liệu không hiếm nhưng để kéo được sợi tơ không dễ. Vẫn còn ít người được đào tạo để làm ra sợi sen rất công phu này.

Bà Phan Thị Thuận vẫn hi vọng trong thời gian tới kỹ thuật se sợi có thể phát triển và mở rộng hơn quy mô sản xuất.

Các đây không lâu, một nhóm sinh viên gồm Ngô Trần Minh Đức, Nguyễn Văn Thắng, Trần Quốc Đạt, Cao Anh Tú (Trường ĐH Bách Khoa Hà Nội), Lương Đức Trung (Trường ĐH Ngoại thương) đã nảy ra ý tưởng chế tạo máy lấy tơ sen để tăng năng suất lấy sợi nâng cao thu nhập cho người thợ.

Dự án được thực hiện từ tháng 10/2019, sau 2 tháng với kinh phí hơn 40 triệu chiếc máy lấy sợi tơ sen đã hoàn thành có công suất gấp 5-8 lần so với làm thủ công. Máy hiện vẫn đang trong quá trình hoàn thiện để cho sợi có chất lượng cao hơn như với việc làm thủ công.