AI sẽ khiến con người càng thêm cô đơn

Liệu Trí tuệ nhân tạo (AI) có khiến chúng ta trở nên cô đơn hơn?

Theo Daniel Cox (Giám đốc của Trung tâm Khảo sát về Đời sống Hoa Kỳ và là thành viên nghiên cứu về thăm dò dư luận tại Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ), người Mỹ đã và đang bị mắc kẹt trong một thứ gọi là dịch bệnh cô đơn.

Trên khắp đất nước, nhiều người đang có ít tương tác xã hội ngoài thực tế hơn, dành nhiều thời gian hơn ở một mình và báo cáo rằng họ có ít bạn thân hơn. Những xu hướng này không chỉ là một triệu chứng của đại dịch COVID-19 xuất hiện trong vài năm gần đây, mà đã là cuộc khủng hoảng cô đơn, diễn ra trong nhiều năm trước khi đại dịch ập tới.

Một báo cáo của bác sĩ phẫu thuật Mỹ Vivek H. Murthy, cho thấy rằng các loại hoạt động xã hội đã giảm sút, và có thể so sánh tác động sức khỏe của sự cô đơn ngày càng tăng này với việc hút 12 điếu thuốc mỗi ngày.

Nghiên cứu của riêng vị bác sĩ này phát hiện ra rằng, người Mỹ đang ở trong giai đoạn suy thoái tình bạn, với những người được khảo sát cho biết các vòng kết nối xã hội ngoài đời thực của họ nhỏ hơn và có ít bạn thân hơn.

Làn sóng cô lập đang gia tăng này đặc biệt nghiêm trọng đối với những người trẻ tuổi: Thời gian mà người Mỹ trong độ tuổi từ 15 đến 24 dành cho bạn bè ngoài thực tế đã giảm đáng kể trong hai thập kỷ qua, theo báo cáo của bác sĩ phẫu thuật, từ mức trung bình chỉ 40 phút đến 2,5 giờ một ngày.

“Dường như mọi thứ có trong cuộc sống hiện đại đang âm mưu kéo dài vấn đề cô đơn — từ thiết kế công nghệ cho đến nơi chúng ta xây nhà. Chúng ta đã biết mạng xã hội có thể gây nghiện như thế nào: Gần một phần ba người Mỹ cho biết họ trực tuyến gần như liên tục”, theo Trung tâm nghiên cứu Pew, trong khi một nghiên cứu năm 2018 của các nhà nghiên cứu tại Đại học Pennsylvania cho thấy, mạng xã hội giúp thúc đẩy cảm giác cô đơn ngày càng nghiêm trọng hơn.

Sự phát triển mới khác có nguy cơ làm cho cuộc khủng hoảng cô đơn này trở nên tồi tệ hơn đó là sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI). Việc phát hành ChatGPT của OpenAI vào cuối năm 2022 đã dẫn đến sự bùng nổ mối quan tâm về khả năng tích hợp các chatbot do AI điều khiển vào cuộc sống của chúng ta.

Derek Thompson, một nhà văn của The Atlantic, cho rằng AI trong biểu hiện hiện tại của nó chủ yếu là một trò giải trí, lãng phí thời gian. Điều đó có thể đúng, nhưng như các công nghệ trước đây đã cho chúng ta thấy, điều quan trọng là phải nắm bắt được những cách mà AI có thể thay đổi cuộc sống của chúng ta, trước khi nó trở nên phổ biến mà chúng ta lại để mất kiểm soát nó.

Chúng ta đã thấy sự phụ thuộc vào công nghệ có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của chúng ta như thế nào và giờ đây, chatbot AI cũng như các chương trình AI khác có thể tiếp tục thay thế các tương tác xã hội quan trọng giúp chúng ta xây dựng cộng đồng.

Nhiều người Mỹ đã lo lắng về điều này: Một cuộc khảo sát gần đây của Trung tâm nghiên cứu Pew cho thấy một trong những mối quan tâm hàng đầu của người Mỹ với AI là sự thiếu kết nối với con người ngoài đời thực trước sự lấn sân quá nhanh và chi phối quá sâu của công nghệ.

Bởi thời gian của chúng ta trên trái đất là có hạn. Mặc dù sự tiện lợi của AI có thể mang lại nhiều lợi ích, nhưng nó không thể thay thế thời gian dành cho những người thực sự đang sống.

Chúng ta mất gì khi mất đi những tương tác nhỏ ngoài đời thực?

Con người đã sử dụng công nghệ để xử lý các nhiệm vụ nguy hiểm, đơn điệu và cả tầm thường trong nhiều thế hệ. Và chắc chắn có những lĩnh vực mà các chatbot AI có thể hữu ích – đặc biệt là khi nói đến kinh doanh.

Các nhà phát triển phần mềm đang sử dụng AI để hợp lý hóa quy trình mã hóa, các luật sư đang sử dụng nó để giúp soạn thảo các bản tóm tắt pháp lý và một số doanh nghiệp đang thử nghiệm chatbot trong vai trò dịch vụ khách hàng.

Mặc dù các trường hợp sử dụng có thể thúc đẩy lợi nhuận của doanh nghiệp, nhưng điều quan trọng là phải hiểu rõ các vấn đề phát sinh từ việc sử dụng AI để thay thế các trao đổi xã hội thông thường.

Không có tương tác nào của con người là vô nghĩa. Những hành động tử tế nhỏ ngoài đời thực có thể có tác động sâu rộng, và thậm chí mối quan hệ với những người mà chúng ta không biết rõ cũng có thể có giá trị.

Các nhà xã hội học đã gọi những cuộc gặp gỡ ngắn ngủi này là mối quan hệ xã hội yếu ớt – một cuộc trò chuyện ngắn với một người hàng xóm, một lời khen từ một người lạ, hoặc nhân viên pha chế tại quán cà phê địa phương hỏi bạn dạo này thế nào.

Mặc dù các tương tác thường có vẻ tầm thường, nhưng lợi ích của những cuộc gặp gỡ này là rất đáng kể. Phỏng vấn những cư dân Thành phố New York sống một mình trong thời kỳ đại dịch, các nhà xã hội học Eric Klinenberg và Jenny Leigh phát hiện ra rằng, mọi người nhớ việc ở gần những người lạ quen thuộc, mang lại cho họ một trải nghiệm cảm giác bình yên hơn về một nơi chốn và cả sự thân thuộc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc thường xuyên tương tác với nhiều người sẽ khiến chúng ta hạnh phúc hơn và khi nói đến tình bạn, có tình bạn càng nhiều thì càng tốt.

Nhưng giờ đây, việc sử dụng AI để tự động hóa các tương tác này, cả tầm thường và quan trọng hơn, sẽ tước đi lợi ích tinh thần và xã hội của con người. Đại dịch cô đơn đã và đang cho chúng ta một cái nhìn thoáng qua về những gì xảy ra khi những mối quan hệ này bị rạn nứt: số lượng các vụ hỗn loạn ở sân bay ngày càng tăng, đánh nhau thường xuyên hơn ở trường học và sự gia tăng chung của các hành vi chống đối xã hội, trong số những hành vi khác.

Khi chúng ta dành ít thời gian cho nhau hơn ngoài thực tế, chúng ta sẽ mất thói quen hòa hợp trong không gian chung. Đây là lý do tại sao AI là một sự thay thế kém cho các tương tác trong thế giới thực. Vì thế mà chúng ta cần dành nhiều thời gian hơn cho nhau hơn ngoài thực tế.

Kỷ nguyên thân mật giả tạo

Sự thay đổi đối với các mối quan hệ AI không chỉ là một khả năng lý thuyết: Một số doanh nhân và công ty đã làm việc để tạo ra các kết nối dựa trên chatbot.

Caryn Marjorie, một người có ảnh hưởng 23 tuổi với hơn 1,8 triệu người theo dõi Snapchat, gần đây đã phát hành CarynAI— một AI nhập vai trải nghiệm cung cấp bạn gái ảo cho những người sẵn sàng trả 1 đô la mỗi phút. Theo trang web của Marjorie, chatbot CarynAI hỗ trợ GPT-4 sao chép giọng nói và tính cách của Marjorie đến mức có cảm giác như bạn đang nói chuyện trực tiếp với chính Marjorie.

Mặc dù Marjorie có thể kiếm được lợi nhuận nhỏ từ CarynAI — dựa trên thử nghiệm beta gần đây, cô ấy ước tính rằng chatbot có thể tạo ra doanh thu hàng tháng là 5 triệu đô la — cô ấy cũng cho biết mục tiêu phát triển dự án CarynAI là để chữa khỏi sự cô đơn cho nam giới.

Mặc dù đã thu hút được rất nhiều sự chú ý, nhưng CarynAI không phải là nỗ lực đầu tiên trong việc cung cấp cho mọi người sự đồng hành thông qua một chatbot AI. Replika, một người bạn AI-chatbot khác được tiếp thị cho những người cô đơn, chán nản hoặc có ít kết nối xã hội đã ra mắt vào năm 2017. Công ty đứng sau Replika có hơn 10 triệu người dùng đã đăng ký và chatbot này nhận được hàng triệu tin nhắn mỗi tuần.

Snap gần đây đã triển khai chatbot AI của riêng mình, được gọi là My AI, nhằm bổ sung các tương tác xã hội trên ứng dụng. Trong một cuộc phỏng vấn với The Verge, Giám đốc điều hành của Snap, Evan Spiegel cho biết: “Ý tưởng lớn là ngoài việc nói chuyện với bạn bè và gia đình hàng ngày, chúng ta sẽ nói chuyện với AI hàng ngày”.

Một vấn đề đã rõ ràng là lượng thời gian người dùng dành cho các chatbot như CarynAI. Người quản lý của Marjorie nói với The Washington Post rằng, nhiều người hâm mộ đã dành hàng giờ mỗi ngày để chia sẻ những suy nghĩ và cảm xúc thân mật với bot.

Ít nhất là trong những lần lặp lại đầu tiên, các chatbot AI dường như cung cấp bước tiếp theo trong việc quản lý trải nghiệm cá nhân hóa — một cách khác để định hình thế giới của chúng ta theo sở thích của riêng chúng ta và phản ánh suy nghĩ của chính chúng ta. Replika hứa rằng luôn ở đây để lắng nghe và trò chuyện. Luôn đứng về phía bạn.

Nhưng đó không phải là một mô hình thực tế cho hầu hết các mối quan hệ, vốn nên được xây dựng trên nền tảng cho và nhận và nghĩa vụ lẫn nhau, hơn là sự tận tâm chỉ máy móc theo kiểu một chiều mà AI mang lại.

Trong một bài đánh giá về Replika, Joshua Bote của San Francisco Chronicle đã nói một cách ngắn gọn: “Replika, xét về tổng thể lòng trung thành của nó đối với người dùng, chủ yếu phục vụ như một phương tiện đáp ứng mong muốn và nhu cầu của người dùng. Chatbot không có khả năng yêu cầu người dùng giúp đỡ, ít khuyến khích họ dừng hành vi phá hoại hoặc ích kỷ bản thân”.

Nói tóm lại, như Daniel Cox đã lập luận trong một bản tin gần đây, kiểu quan hệ một chiều này là một sự thay thế tồi tệ cho tình bạn truyền thống. Các công cụ AI được thiết kế để giải quyết cảm giác cô đơn thực sự có thể khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn nữa. Và cuộc cách mạng sắp tới trong dịch vụ khách hàng AI sẽ làm suy yếu các cơ hội phát triển các mối quan hệ xã hội ngắn ngủi ngoài đời thực.

Theo Businessinsider