Công nghệ dẫn dắt chiến lược – chìa khóa chuyển đổi số

Ngày trước, xây dựng chiến lược rồi chọn công nghệ phù hợp để thực hiện. Ngày nay, có hiện tượng lạ là đảo ngược lại, dựa vào công nghệ mà xây dựng chiến lược phát triển. Có không ít việc, nếu cứ tư duy như cũ thì vừa không giải quyết được vấn đề, vừa thêm rối mà tư duy theo cách mới lại mở ra cả chân trời.

Ví dụ 1: Công nghệ in 3D

Trước đây, những nhà thiết kế xây dựng không có ấn tượng gì nhiều với công nghệ in truyền thống. Tuy nhiên, khi công nghệ 3D xuất hiện thì họ đã nghĩ lại. Từ nguyên lý in 3D, các nhà thiết kế xây dựng thiết kế ra thiết bị “in” ra ngôi nhà theo đúng cách mà máy in 3D in ra sản phẩm 3 chiều. Vật liệu xây dựng được in 3 chiều cho từng chi tiết một, đến khi đông cứng thì hoàn thành ngôi nhà! Cách xây dựng này phá vỡ các nguyên lý xây dựng đã có từ hàng trăm năm nay và buộc các nhà hoạch định chính sách, các nhà thầu xây dựng phải thay đổi chiến lược phát triển của mình.

Ví dụ 2: Grab

Uber hay Grab đều là các mô hình vận chuyển hành khách hoàn toàn mới so với taxi truyền thống. Mô hình này dựa trên nguyên lý kinh tế chia sẻ để chia sẻ những tài nguyên nhàn rỗi trong xã hội nhằm tạo ra giá trị gia tăng phục vụ xã hội. Tài nguyên nhàn rỗi ở đây là người lái xe và xe khi đã hoàn thành công việc chính của mình, còn dư thời gian có thể tham gia vận chuyển người có nhu cầu di chuyển. Trên thế giới, có hàng trăm triệu người và xe ô tô tìm được khoảng trống thời gian như vậy và họ sẵn sàng tham gia cung cấp dịch vụ vận chuyển để có thêm thu nhập. Việc này chỉ có thể làm được nhờ ứng dụng các công nghệ số, trước tiên là công nghệ IoT, Big data, AI và Fintech. Sự xuất hiện của mô hình Uber hay Grab cũng khép lại một nghề truyền thống có từ xa xưa là taxi. Đó là sự thay đổi khách quan dưới tác động của những công nghệ mới.

Ví dụ 3: Logistics

Logistics luôn là mối quan tâm đầu tiên của các nhà đầu tư khi quyết định sẽ đầu tư ở đâu vì đối với họ, chi phí logistics là một gánh nặng. Như thế, nơi nào có chi phí logistics thấp nhất sẽ có sức thu hút đầu tư mạnh nhất. Ở nước ta, chi phí logistics thuộc loại rất cao, trung bình chiếm vào khoảng 25% doanh số, nơi cao thì vượt quá 30%. Lý do thì nhiều nhưng tóm lại ở vài yếu tố: thứ nhất là không có cảng trung chuyển quốc tế đúng nghĩa, thứ hai hệ thống giao thông thiếu liên kết và thứ ba là mạng lưới cung ứng dịch vụ logistics rời rạc, thậm chí cạnh tranh lẫn nhau. Nhiều đề án đã được đề xuất, nhiều nỗ lực được triển khai nhưng thực tế cho thấy chưa có chuyển biến nào rõ rệt bởi chúng vẫn dựa trên lối tư duy truyền thống.

Trên thế giới, dưới tác động của công nghệ số, logistics đang dịch chuyển sang một dạng thức mới là logistics số (digital logistics) theo nguyên tắc “Tự động hóa thông minh tối đa những công đoạn mà máy có thể làm thay người”. Người ta chia chuỗi dịch vụ logistics ra thành các công đoạn, chi tiết đến từng nguyên công (elemental operation) rồi từ đó xem xét nguyên công nào có thể giao cho máy thực hiện để thiết kế các cơ chế tự động thông minh (các CPS) đảm nhiệm việc thực hiện nguyên công đó, sau đó ráp nối các công đoạn người – máy đó lại thành một quy trình mới. Quá trình vận hành, rà soát các quy trình này giúp hoàn thiện dần một phương thức cung cấp dịch vụ logistics mới có độ trưởng thành số ngày càng tăng. Theo xu thế này, logistics trở thành một trong những ngành thực hiện chuyển đổi số nhanh nhất. Trong tương lai gần, hàng loạt các dịch vụ logistics được tự động hóa ở mức cao như kho thông minh, bốc xếp thông minh, kiểm hoá thông minh,… Việc tối ưu trên từng công đoạn dựa vào cơ chế thông minh hóa giúp giảm chi phí logistics một cách chủ động và có thể đo lường được. Vì thế, trừ những gì là bất khả kháng (ví dụ chưa có cảng trung chuyển quốc tế), còn lại đều có thể giải quyết được dựa trên ứng dụng công nghệ số và những thành tựu của CMCN 4 bằng cách tăng năng suất lao động và giảm chi phí trên từng công đoạn cung cấp dịch vụ logistics.

Ví dụ 4: Chống xâm mặn

Khi khí hậu biến đổi, nước biển dâng thì hiện tượng xâm mặn diễn ra ở vùng duyên hải là một hiện tượng tự nhiên. Tuy nhiên, do quen với tập quán sản xuất và sinh hoạt với nước ngọt, người ta tìm mọi cách để ngăn xâm mặn. Theo lối tư duy tuyến tính, nhiều sáng kiến đã được đề ra và thực hiện như đào hồ chứa nước ngọt, xây kè, cống ngăn mặn,… Nhưng vẫn không chặn được đà xâm mặn, ngược lại, vùng bị xâm mặn ngày càng rộng, ở ĐBSCL là một ví dụ.

Vậy, có cách nào giải quyết được vấn đề này không? Chắc chắn là có nhưng phải thay đổi phương pháp tư duy, phải dựa vào những công nghệ tiên tiến để định hướng cho chiến lược chống xâm mặn. Phương pháp đó là “Mượn tự nhiên để giải quyết những vấn đề của tự nhiên”. Sự xâm mặn diễn ra ở dưới đất, nơi nước mặn lấn sâu vào đất liền vì thế cách “đẩy” nước mặn ra phía biển chỉ có thể dựa vào nước ngầm dưới đất (underground water). Chúng ta biết rằng nước ngọt chỉ chiếm 3% trong tổng lượng nước trên địa cầu, 97% là nước mặn. Trong 3% đó thì nước mặt (sông, suối, hồ, đầm,…) chỉ chiếm 0,3% còn nước dưới đất chiếm tới 30,1%. Muốn đẩy nước mặn ra biển thì phải nâng mực nước ngọt ngầm dưới đất (underground water table) lên mức cao hơn mực nước biển. Để làm chuyện đó, người ta tạo ra các cơ chế đưa nước mặt xuống đất. Rõ ràng chúng ta đang lãng phí một lượng lớn nước ngọt sinh ra từ những cơn mưa gây ngập lụt nhiều nơi, nhất là vào mùa mưa. Khối lượng nước đó không là gì so với thể tích có thể chứa nước dưới đất. Khi đưa xuống, chúng sẽ làm mực nước ngầm dâng cao, khi lên sát mặt đất, nó tự đẩy nước mặn ra biển. Đó là cách chống xâm mặn tự nhiên và bền vững nhất.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, kinh tế mặn mang lại nhiều giá trị cao hơn kinh tế ngọt. Vì vậy, sự xâm mặn cũng có những khía cạnh tích cực của nó. Ở các tỉnh duyên hải ở ĐBSCL người dân sáng tạo phương pháp trồng lúa xen nuôi tôm nước mặn cho thu nhập cao hơn cả chục lần so với chỉ trồng lúa. Như thế, chủ động tái cơ cấu kinh tế để thích ứng với biến đổi khí hậu mới là cách chủ động và thực tế hơn cả.

Rõ ràng, các công nghệ địa chất thủy văn, vật lý địa cầu với sự hỗ trợ của các công nghệ số là nền tảng cho việc tư duy hoạch định chiến lược phát triển thích ứng với biến đổi khí hậu.

Ví dụ 5: Du lịch

Tất cả các địa phương đều mong muốn phát triển du lịch, mong khách du lịch tới nhiều hơn, thời gian lưu trú lâu hơn, mua sắm nhiều hơn,…  nhưng làm thế nào thì không phải ai cũng biết. Khách du lịch tới đâu cũng muốn mua hàng đặc sản địa phương (nhất là khách nội địa), muốn có đủ thông tin, muốn chọn tour theo ý mình và không muốn phải mặc cả, bị chèo kéo hay tệ hơn là bị chặt chém khi mua hàng hay sử dụng dịch vụ. Các cơ quan chức năng và công ty du lịch đã tìm nhiều cách để cải thiện tình hình nhưng thực tế cho thấy bức tranh chung không mấy thay đổi. Nguyên nhân chính có lẽ là những nỗ lực đó vẫn dựa trên lối tư duy truyền thống.

Trong thời đại số, các công nghệ số mở ra những khả năng mới. Những gì khách du lịch phàn nàn thì giao cho máy thực hiện. Khách không thanh toán bằng tiền mặt mà bằng thẻ token cho mọi khoản chi theo giá niêm yết. Ví dụ, khách du lịch có thể mua các đặc sản của địa phương với thông tin đầy đủ về sản phẩm dựa vào hệ thống truy xuất nguồn gốc hàng hóa, mua trực tiếp từ tủ bán hàng thông minh hay đặt mang tới tận phòng một cách dễ dàng và tin cậy với chi phí thấp hơn giá chợ.

Lợi ích và sự hài lòng mà khách du lịch có được là đảm bảo chắc chắn cho ngành Du lịch địa phương phát triển vì trải nghiệm khách hàng luôn là thước đo quan trọng hơn cả.

Kết luận

Trong kỷ nguyên CMCN 4, công nghệ luôn dẫn dắt chiến lược phát triển. Đó là những công nghệ tiên tiến nhất của thời đại, chúng xuất hiện như những đợt sóng không ngừng, cái trước bắt đầu chững lại thì cái mới đã sẵn sàng thay thế. Cứ như vậy, chiến lược thay đổi không ngừng và con người luôn trong trạng thái khám phá, làm chủ và chinh phục. Đó là điểm đặc sắc trong quá trình tiến hóa của nhân loại trong kỷ nguyên bùng nổ công nghệ ngày nay./