Giá trị của minh bạch

GrabBike, mô hình xe ôm công nghệ chính là một trường hợp điển hình về giá trị của sự minh bạch và những thay đổi tích cực mà minh bạch tạo ra cho cộng đồng. Và có lẽ cần khẳng định thêm, điều mới mẻ mà mô hình này đem lại cho thị trường vận tải hành khách cự ly ngắn tại Việt Nam nằm chính ở sự minh bạch ấy, chứ không chỉ là những ứng dụng chạy trên nền internet.

Và cũng bởi sự minh bạch, mô hình xe ôm này đã gặp phải sự đối kháng theo cách tuyệt vọng và hỗn loạn của những đại diện của mô hình cũ. Chỉ trong tháng 11/2016, Sân bay TSN – thuộc quản lý của CA phường 2, Quận Tân Bình: 18 vụ, Bến xe An Sương – thuộc quản lý của CA Bà Điểm, Hóc Môn: 15 vụ, Vòng xoay Cống Quỳnh – Phạm Ngũ Lão: Thuộc quản lý của CA Phường Phạm Ngũ Lão, Q1: 10 vụ, Bến xe Phương Trang – Lê Hồng Phong – Thuộc quản lý của CA P4, Q5: 7 vụ. Hàng chục vụ thống kê trên ấy chính là các vụ đe dọa, gây sự, đánh đập do các lái xe ôm theo phương thức cũ gây ra cho các lái xe GrabBike. Đây là các sự vụ hình sự, các cơ quan có thẩm quyền sẽ vào cuộc và giải quyết. Grab cho biết cũng đã có tổ tư vấn pháp lý, hỗ trợ cho các lái xe GrabBike bị dính vào các sự việc này.

Mối xung đột này liệu có quen không, đúng, về mặt hình thức nó tương tự như các sự vụ đã từng diễn ra khi một phương thức sản xuất cũ bị thay thế bởi phương thức sản xuất mới. Các nông dân, thợ thủ công Anh, Mỹ đã từng đập phá các nhà máy sản xuất, ngăn chặn những người vận hành trong thời kỳ Cách mạng công nghiệp khi cho rằng mình đang bị chiếm lấy việc làm bởi những sáng chế và phát minh mới. Những câu chuyện ấy được thời gian dàn xếp ổn thỏa khi sự tăng trưởng tạo ra chỗ đứng của mọi người trong xã hội. Nhưng câu chuyện xung đột của xe ôm cũ và tài xế GrabBike vẫn có những điểm khác với những xung đột bởi phương thức sản xuất, mà tất cả nằm ở điểm chống lại sự minh bạch.
              
Đại diện Grab đã khẳng định lực lượng xe ôm kiểu cũ chính là đối tượng đầu tiên mà nhà cung cấp giải pháp này tìm đến, thuyết phục, hỗ trợ để các tài xế có thể có smartphone, biết sử dụng và chuyển qua hình thức mới. Có khá đông các tài xế xe ôm cũ đã chuyển qua và hiện đang sống tốt với mức thu nhập hiện tại. Việc chuyển qua mô hình này hiện thời rất dễ dàng với các smartphone giá thấp. Như thế khác với các nông dân bị đẩy ra ngoài lề bởi cách mạng công nghiệp, chính những tài xế đang chống phương thức mới cự tuyệt với sự thay đổi.
              
Ngoài những người lớn tuổi, có xe cũ đang chạy xe ôm chiếm thiểu số và dễ dàng giải quyết với các chính sách công ty,  lý do của các tài xế chống đối GrabBike phần nhiều là họ phải chạy nhiều hơn để đạt được mức thu nhập như cũ. Cách tạo ra thu nhập cũ của cánh tài xế cũ phần lớn phụ thuộc vào… sự biết hay không biết đường, yếu bóng vía hay không của hành khách. Việc hét giá cao, bắt nạt, đe dọa… hành khách vốn đã được phản ánh rất nhiều trên các báo trước khi GrabBike vận hành. Chính sự minh bạch về quãng đường phải đi, số tiền phải trả, nhân thân của tài xế… chính là điều họ chống. Vì sự minh bạch ấy tước mất của họ cơ hội chiếm đoạt nhiều hơn số tiền hợp lý mà hành khách phải trả. Chỉ một cuốc xe bắt nạt đã bằng 10 cuốc xe minh bạch, họ thích điều ấy hơn.
              
Nhưng sự minh bạch đã thắng ở nhiều điểm, những người vốn có “thành kiến” với xe ôm đã sử dụng dịch vụ này qua hình thức GrabBike vì không phải lo bị lừa, ép giá hay trả giá. Lượng người chạy GrabBike tăng nhanh cùng với lượng hành khách theo báo cáo của Grab cho thấy sự minh bạch đã thay đổi suy nghĩ của nhiều người dùng. Một dịch vụ đã phục vụ xã hội tốt hơn, chất lượng hơn, hiệu quả hơn chỉ khởi đầu từ sự minh bạch. Sự minh bạch khiến người cung cấp và người sử dụng dễ dàng văn minh với nhau hơn. Nhỏ mà lớn, trường hợp của GrabBike chính là câu trả lời cho minh bạch sẽ thay đổi xã hội thế nào, giá tất cả các thủ tục, cách quản lý nhiều khuất tất ở nước ta đều khởi đầu với ý tưởng minh bạch như thế.

Trần Gia