Đặc sắc cúng Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam và các nước

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào mùng 5 tháng 5 Âm lịch, là ngày cúng truyền thống trong văn hoá dân gian một số quốc gia phương Đông như Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan,…

Việt Nam

Tết Đoan Ngọ hay còn gọi là Tết giết sâu bọ tại nước ta, là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài gây hại cho cây trồng trên cánh đồng.

Mâm cỗ truyền thống cúng Tết Đoan ngọ có nhiều hình thức khác nhau, đa dạng từ các vùng miền nước ta. Miền Bắc, theo truyền thống mâm cỗ cúng bao gồm các loại trái cây như mận, vải và rượu, bánh tro (bánh gio). Ngoài ra còn có thêm cơm rượu làm từ nếp (nếp cẩm hoặc cái hoa vàng).

Miền Trung ngoài mâm cỗ bao gồm trái cây sẽ có thêm thịt vịt, bởi vì ngày này thường rơi vào mùa nắng nóng, oi bức, thịt vịt với tính mát sẽ giúp thanh lọc cơ thể. Vịt có thể được chế biến với nhiều kiểu thức ăn khác nhau như hấp, luộc hay quay.

Cơm rượu cũng được người miền Trung cúng trên mâm cỗ, nhưng nén lại thành khối thay vì sử dụng nếp dạng hạt tơi như miền Bắc. Chè kê cũng được bày cúng ở một số địa phương ở Huế hay Quảng Nam.

Trong khi đó, mâm cúng Tết Đoan ngọ của người miền Nam thường có bánh ú, chè trôi nước và xôi gấc, xôi lá cẩm để thay thế bánh tro và bánh trôi. Mâm cúng cũng bao gồm hoa, hương quả và các loại thịt gà, vịt xé phay, heo quay hay bánh xèo.

Ngoài ra, một số tỉnh ở miền Tây như Cần Thơ, Bến Tre, Sóc Trăng,… cũng tranh thủ dịp Tết Đoan ngọ, tổ chức nhiều hoạt động lễ hội, triển lãm trái cây, thi nấu ăn theo dân gian Nam Bộ hay đua xuồng, kéo co,…

Truyền thống của người Việt, Tết Đoan ngọ thường được cúng vào giữa trưa của ngày mùng 5 tháng 5 (khoảng 11-13h). Ngày này thường rơi vào lúc chuyển mùa, thời điểm để sâu bọ, côn trùng sinh sôi và phá hoại mùa màng. Người dân cúng Tết Đoan ngọ để cầu cho trúng vụ, mùa màng bội thu. Bên cạnh đó, dịp Tết Đoan ngọ với mâm cỗ cũng là thời điểm để mọi người trong nhà quây quần bên nhau, cùng ăn bữa cơm gia đình.

Trung Quốc

Người Trung Quốc có truyền thống ăn bánh ú và uống rượu vào dịp Tết Đoan ngọ. Mâm cúng bao gồm các loại trái cây, cơm rượu, bánh ú hay chè. Tuy vậy, người Trung Quốc còn có thêm bánh bá trạng, có hình dáng giống bánh ú.

Bánh bá trạng sử dụng nguyên liệu gạo nếp, trứng vịt muối, thịt heo, thịt gà, lạp xưởng hoặc nấm nếu mâm cúng chay. Bán được gói bằng lá sen, lá tre hoặc lá chuối tuỳ các khu vực khác nhau tại đây.

Bên cạnh đó còn có một số hoạt động, hình thức được người dân nước này thực hiện như đua thuyền, đeo túi thơm, ăn bánh ú hay uống rượu hùng hoàng – xuất phát từ tên vị thuốc hùng hoàng được dùng giết sâu bọ và được pha rượu để uống (theo Bản Thảo Cương Mục – từ điển bách khoa của Trung Quốc về dược vật học do thầy thuốc Lý Thời Trân biên soạn vào thế kỷ XVI).

Nhật Bản

Bên cạnh mâm cúng, người Nhật vào ngày Tết Đoan ngọ sẽ treo cờ cá chép (Koinobori) xung quanh nhà, trang trí các bộ áo giáp Kabuto truyền thống.

Những gia đình Nhật Bản có con trai sẽ treo cờ với ước nguyện mong muốn cho con mình sẽ thành đạt trong cuộc sống, những đứa bẻ lớn lên với lòng dũng cảm, danh dự, gắn liền với đạo lý luân thường của các samurai.

Ngoài ra, vào ngày Tết Đoan ngọ, người Nhật làm một loại bánh gio truyền thống tên akumaki, gói trong lá “ayame” (xương bồ) hay tre để cúng trên mâm cỗ.

Đài Loan

Nếu như ở Việt Nam, mọi người cúng Tết Đoan ngọ vào buổi trưa thì người Đài Loan rất xem trọng lễ này và được nghỉ làm. Mâm cỗ truyền thống cũng bao gồm các món như cơm rượu, hoa quả và bánh zongzi, kiểu bánh bá trạng của Trung Quốc hay bánh ú của Việt Nam.

Bánh zongzi làm từ gạo nếp, nhân thịt heo, trứng muối, nấm, các loại đậu và bên ngoài sẽ được quấn chỉ ngũ sắc. Bánh sẽ được đặt trên một chiếc thuyền mô hình và được thả ra sông.

Ngoài ra, Đài Loan cũng tổ chức đua thuyền rồng để tưởng nhớ Khuất Nguyên, vị đại thần nước Sở (thời Chiến Quốc) vì buồn chuyện đất nước suy vong, ông gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn ngày mùng 5 tháng 5.

Dân làng tưởng nhớ và thương tiếc ông nên mỗi năm cứ đến ngày mùng 5 tháng 5, người dân làm bánh, quấn chỉ ngũ sắc rồi bơi thuyền ra giữa sông, ném bánh xuống cúng Khuất Nguyên.