Giới hạn của AI

“Nhiều năm trước, một nhà đầu tư Hongkong hẹn gặp tôi tại văn phòng, xung quanh là dàn máy tính. Trong suốt buổi trò chuyện, lâu lâu tôi lại nghe một tiếng bíp. Cuối buổi, khi tạm biệt, tôi mới hỏi anh ta tiếng kêu ấy là gì? Anh ta trả lời, cứ mỗi tiếng bíp là một giao dịch tự động vừa được thực hiện".

P., giám đốc đầu tư của một công ty chứng khoán nằm trong tốp năm công ty dẫn đầu xét về thị phần môi giới ở Việt Nam, kể, “Anh ta giao dịch bằng máy.”

Nắm bắt cơ hội và chớp lấy cũng như giảm thiểu rủi ro và cắt lỗ là những điều mà các nhà đầu tư chứng khoán đặt niềm tin rằng phần mềm, thuật toán sẽ giúp họ. Vì vậy, các phần mềm phân tích kỹ thuật hay các ứng dụng giao dịch của các sàn, công ty chứng khoán đều gắn với các lệnh tự động mua hay bán, tùy theo người sử dụng thiết lập.

Có nhiều lý do để sử dụng các lệnh giao dịch tự động. Không có thời gian theo dõi, nên có thể bỏ lỡ cơ hội ngàn vàng nào đó, chẳng hạn khi giá món hàng (ba chữ cái hay một đồng crypto nào đó) hạ đến mức chủ tài khoản nghĩ rằng đó là một món hời. Cũng có thể đó là nhát đao lạnh lùng cắt lỗ mà người chủ không thể xuống tay. Làm sao có thể xuống tay được hả trời khi tài khoản vơi đi 8%, rồi 20%… và thậm chí hơn. Bởi vậy, câu nói tếu táo chất chứa bên trong nỗi đau không nói nên lời rằng  nhà đầu tư dài hạn là một nhà đầu cơ lỡ ôm hàng mà giá cứ hạ mãi nên không chịu bán. Nói đúng hơn là không thể bán. Trong lúc nhìn giá trị vơi đi theo màu đỏ của sàn chứng khoán, trong đầu chủ tài khoản có vô số phép toán chạy qua. Có đủ 1.001 lý do biện minh cho quyết định đầu tư, nên cũng chừng đó lý do anh ta không thể bấm nút bán. Bởi vậy thuật toán giao dịch tự động sẽ giúp con người trong các trường hợp như vậy.  Vậy trí tuệ nhân tạo sẽ giúp được con người trở nên thông minh, lý trí hơn trong các giao dịch tài chính trong tương lai?

Dự đoán tương lai luôn là điều không thể. Chẳng ai biết thiên nga đen bao giờ xảy ra. Cho dù máy tính và trí tuệ nhân tạo có thể tính ra và đưa ra hành động hợp lý với các sự kiện có tỉ lệ xảy ra ở mức cực nhỏ, thì chẳng thể có đủ nguồn lực của xã hội (đơn vị có thể là cấp tỉnh, cấp quốc gia, cấp châu lục hay cấp hành tinh) để xây dựng, vận hành, duy trì một hệ thống có sức chống chịu đến mức ấy. Thử tưởng tượng bạn tạo được một cỗ máy tồn tại vĩnh hằng để rồi khi tất cả mọi sự sống bị hủy diệt, cỗ máy ấy dùng vào việc gì và phục vụ ai!

Giao dịch tự động cắt lỗ tuy giúp nhà đầu tư có cơ hội tồn tại để làm lại trên thị trường song nó không ngăn được thị trường sụp đổ. Khi nhiều lệnh cắt lỗ cùng một lúc đưa ra thị trường, giá sẽ tiếp tục giảm và cứ như vậy, tạo thành vòng xoáy giá xuống. Chưa kể các lệnh tự động bán, thuật ngữ chứng khóa gọi là call margin) mà các sàn, hay công ty đặt sẵn với với người sử dụng đòn bẩy (Khi tài sản bảo đảm bằng cổ phiếu giảm đến mức nào đó, bên cung cấp dịch vụ sẽ tự bán để bảo vệ bản thân họ!).  

Một học sinh lớp 12 muốn học tài chính từng hỏi người viết gợi ý ý tưởng cho một bài luận cho hồ sơ đại học ở nước ngoài. “Thị trường và lòng tham,” người viết gợi ý. Vì sao? Vì lịch sử hàng trăm năm nay đều ghi nhận chung một mô thức: bong bóng bùng lên và vỡ ra đều do lòng tham. Vậy AI có thể giúp triệt tiêu lòng tham?

Câu hỏi đó, hiện tại, người viết không có câu trả lời. Còn AI dùng trong tài chính, chắc chắn là áp dụng được. AI sẽ chỉ ra vô số thứ, chẳng hạn như tóm tắt báo cáo tài chính, rút tỉa các công thức đánh giá hiệu quả hoạt động, quản trị doanh nghiệp. Thậm chí có thể đưa ra các lá cờ đỏ – dấu hiệu cảnh báo gian lận. Tốt hơn nữa, nó có thể gợi ý cơ hội đầu tư từ phân tích kỹ thuật, hay phân tích cơ bản. Nếu có cơ hội sử dụng dịch vụ Terminal của Bloomberg, bạn có thể mô phỏng cách đầu tư của Warren Buffett. Tất nhiên, là phải có ông Buffett bằng xương, bằng thịt, thì máy mới mô phỏng được!  

Cuối năm 2023, trò chuyện với bạn học thời phổ thông, giờ đang làm giám đốc công nghệ trong tập đoàn công nghệ lớn ở Việt Nam, cậu ấy nhận định 2023 là năm của phổ cập AI ở Việt Nam. Các thiết bị công nghệ từ điện thoại cho tới máy tính giờ thời thượng phải gắn với AI. Tuy AI chưa giành việc của người, nhưng có thể, có người nhường việc cho một người khác biết AI. Trong lần trò chuyện hồi tháng Chín cùng vị lãnh đạo cấp cao một tập đoàn công nghệ của Mỹ trong lĩnh vực tài chính, nơi AI giúp người sản xuất bản tin tài chính từ cách đây nhiều năm, ông ấy chia sẻ rằng, còn nhiều việc cần con người, chẳng hạn như viết các bài phóng sự, ký sự. Người viết cũng tin vậy, bởi trả lời người máy chắc là chán chết, dù nó có thông minh tới đâu. Cũng vì vậy mà người viết cũng tin, AI khó lòng ngăn chặn được bong bóng tài chính. Có khi chính AI cũng là bong bóng của tương lai! Biết đâu đấy!